Wikipedia

User:Yerevantsi/Repatriation of Armenians

< User:Yerevantsi
  Armenian SSR            the rest of the Soviet Union
  Turkish area claimed by the USSR in 1945-1953
Major cities from where repatriates came from
Number of repatriates by years[1]
Year Number
1921–1936
42,283
1946–1949
89,637
1962–1982
31,920

A mass repatriation of Armenians was organized throughout the 20th century. It started after Armenia's sovietization in 1920 and ended during the last decade of the Soviet rule, in the 1980s. A total of estimated 150,000 to 180,000 Armenians repatriated to the Armenian Soviet Socialist Republic during this period.[2][3]

After the Armenian Genocide of 1915, hundreds of thousands of Armenian refugees migrated from their ancestral homeland in Turkey to Lebanon, Syria, Greece, France and other countries to seek safety. After the First Republic of Armenia was annexed by the Soviet army in late 1920, the Soviet authorities tried to improve the relations with the large Armenian diaspora.

The first wave of repatriation occurred during the Interwar period, which brought to Soviet Armenia thousands of Armenian refugees of the genocide. The second and the largest influx took place immediately after World War II from 1946 to 1949, when about 100,000 Armenians from Syria, Lebanon, Iran etc. settled in Armenia. Many believed that the Soviet Union was going to occupy the eastern regions of Turkey (referred to as Western Armenia by Armenians). The area had a significant Armenian population since ancient times till the Armenian Genocide, during which most were either massacred or deported to the Syrian desert and they were to be repopulated in their ancestral homeland. From 1960s to the late 1980s, limited immigration occurred, mostly from Iran.

Despite that Soviet and Armenian propaganda promised the repatriates safe and prosperous lives, they saw many difficulties in Soviet Armenia after arrival due to cultural differences from the locals and Soviet policy. A large number of the repatriates later migrated to the United States, mostly to the Los Angeles area.

Nerkaght[4][5][6][7] (Armenian: ներգաղթ [nɛɾkɑʁt], literally "gathering in")[8] was used by the repatriates, who for the most part spoke Western Armenian, except the ones from Iran. In Soviet Armenia and the Republic of Armenia today, the term hayrenadardzutyun[9] (հայրենադարձություն) was and is being used. The word is a conjunction of հայրենիք hayrenik "fatherland" and դարձ dardz "turn", literally translating to "turning to the fatherland".

Background edit

 
Greek and Armenian refugee children near Athens, Greece, in 1923, following their expulsion from Turkey.

After the Armenian Genocide hundreds of thousands Armenian refugees settled in Lebanon, Syria, Iraq, Iran, Greece, France and other countries. They lived as foreigners in poor conditions for years, but slowly integrated into the local societies and established communities with churches, schools, cultural centers, etc. Such well-established communities could have been found in Lebanon, Syria, Iran, Iraq, Greece.

The Soviet Union was, generally, anti-nationalistic, while the Armenian Revolutionary Federation (Dashnaks), an advocate of Armenian nationalism, was the main political party of the Armenian diaspora. The ARF initially supported the idea of repatriation, but soon tuned against it. At the same time, the two other traditional parties of the diaspora: the Armenian Democratic Liberal Party (Ramgavars) and the Social Democrat Hunchakian Party supported the immigration of diaspora Armenians to Soviet Armenia.[10]

Dr. Razmik Panossian wrote in his 2006 book The Armenians: From Kings And Priests to Merchants And Commissars that the "Soviet authorities encouraged such immigration in ebbs and flows in order to augment the population of the republic and to demonstrate that the Soviet republic was the one and only fatherland of all Armenians." Panossian claims that the "repatriation was a double-edged sword. On the one hand it did augment a sense of united identity, at least on the ideological level, but on the other it introduced new cleavages in the republic and between Armenia and the diaspora."[11]

Soviet Armenian did not contain the lands that had been taken from them. Eastern Anatolia remained under Ottoman then Turkish control. Soviet Armenian had never been their home so repatriation was not a return.[12]

Առաջին համաշխ․ պատերազմի տարիներին Արմ․ Հայաստանում և Թուրքիայի հայաբնակ շրջաններում երիտթուրքերի կազմակերպած հայերի ցեղասպանության (տես Մեծ եղեռն) հետևանքով՝ արևմտահայերի մի մասը, փրկվելով ջարդերից, սփռվել է աշխարհով մեկ, ապաստանել տարբեր երկրներում։ Հայ գաղթականները հուսով էին, որ պատերազմի ավարտից և նրանում Թուրքիայի պարտությունից հետո մեծ տերությունները, որոնք բազմիցս հայ ժողովրդին խոստացել էին ազատություն և անկախություն, հնարավորություն կստեղծեն իրենց բնակավայրերը վերադառնալու համար։ Սակայն նրանց հույսերը չարդարացան։ Արևմտահայ գաղթականների մի մասը ապաստան գտավ Արլ․ Հայաստանում, որտեղ 1918-ի մայիսին վերականգնվել էր հայկ․ պետականությունը, ստեղծվել Հայաստանի Հանրապետությունը։ Հանրապետության ներքին և արտաքին ծանր պայմաններում կառավարությունն ի վիճակի չէր կազմակերպել հայրենակիցների զանգվածային Հ․, սակայն իր գոյության երկու և կես տարիների ընթացքում հարևան Վրաստանից, Ադրբեջանից և Ռուսաստանից նորաստեղծ հանրապետություն տեղափոխվեց մի քանի հազար հայ։[13]

Repatriation edit

Հ․ կազմակերպված բնույթ ընդունեց Հայաստանում խորհրդ․ իշխանություն հաստատվելուց (1920-ի նոյեմբ․) հետո, երբ կառավարությունը ձեռնամուխ եղավ այդ գործի իրականացմանը։[13]

  1. ընթացել է երեք փուլով։ Առաջին փուլը ընդգրկում է 1921-36 թթ․։ Այս շրջանում տարբեր երկրներից (Իրաք, Իրան, Հունաստան, Թուրքիա, Ֆրանսիա, Բուլղարիա) Հայաստան է վերադարձել 42,2 հզ․ հայ։[13]
  2. Երկրորդ փուլում՝ 1946-49 թթ․ Հայաստան է վերադարձել 89,7 հզ․ հայ (Իրանից, Հունաստանից, Լիբանանից, Սիրիայից, Բուլղարիայից, Ռումինիայից, Ֆրանսիայից, Եգիպտոսից, Պաղեստինից, Իրաքից, ԱՄՆ-ից)։ 1950-ական թթ․ անհատական կարգով Հայաստան է հայրենադարձել ավելի քան 4 հզ․ հայ։[13]
  3. Երրորդ փուլը սկսվել է 1962-ից․ մինչև 1982-ը Հայաստան է վերադարձել 32,5 հզ․ հայ՝ 30 երկրներից (Իրան, Սիրիա, Թուրքիա, Կիպրոս, Իրաք, Հունաստան, ԱՄՆ, Արգենտինա, Ֆրանսիա, Բուլղարիա, Հորդանան, Ուրուգվայ, Իտալիա, Լիբանան ևն)։[13]

1920-80-ական թթ․ ընդհանուր առմամբ հայրենադարձվել է 170 հզ․ հայ։ Նրանց ընդունելու և տեղավորելու համար տարբեր ժամանակներում ստեղծվել են Արմ․ Հայաստանի բնակավայրերի անուններով նոր ավաններ ու թաղամասեր (Նոր Արաբկիր, Նոր Սեբաստիա, Նոր Հաճն, Կիլիկիա, Զեյթուն ևն)։ Հ․ միանշանակ չի ընդունվել սփյուռքի հաս․ շրջանակների կողմից։ Հանդես են եկել ինչպես Հ-ի կողմնակիցներ, այնպես էլ՝ հակառակորդներ (հատկապես 1-ին և 2-րդ փուլերում)։ 1920-30-ական թթ․, ինչպես նաև երկրորդ համաշխ․ պատերազմից հետո, Հայաստանում եղած բազմաթիվ դժվարություններն իրենց կնիքը դրեցին հայրենադարձների ընդունման գործի կազմակերպման վրա։ Կոմունիստական վարչակարգի հալածանքներից (1949-53) զերծ չմնացին նաև հայրենադարձները։[13]

20-րդ դարի զանգվածային հայրենադարձությունները կարելի է հետեւյալ կերպ պարբերացնել.[14]

  1. 1920-1930-ական թվականներ - Ինչպես նշեցինք, խորհրդային ժամանակաշրջանում հայրենադարձության առաջին կարավանը եղել է 1921-ի դեկտեմբերին, վերջինը` 1936-ին: Նույն տարվա հուլիսի 21-ին Մոսկվան, հանձինս Համկ/բ/Կ Կենտկոմի առաջին քարտուղար Ի. Ստալինի եւ ԽՍՀՄ Ժողկոմխորհի նախագահ Վ. Մոլոտովի, ընդունեց աննախադեպ մի որոշում` «Ներգաղթող հայերին Հայկական ԽՍՀում տեղավորելու միջոցառումների մասին»: Սակայն, 1930-ական թթ. երկրորդ կեսին Խորհրդային Միության մեջ ծավալված բռնությունների հերթական ալիքի պատճառով, արտասահմանյան երկրներից Խ. Հայաստան հայրենադարձությունը կանգ առավ: Մյուս կողմից, Խ. Հայաստանն էլ պատրաստ չէր մեծաքանակ հայրենադարձներ ընդունելու եւ նրանց համար տանելի կենսապայմաններ ապահովելու: Այս տարիներին հայրենադարձվեց շուրջ 77 հազար հայ:[14]
  2. 1946-1949 թթ. կամ Մեծ հայրենադարձությունը - Երկրորդ աշխարհամարտի ընթացքում եւ նրա ավարտին, Խորհրդային Միությունը պահանջ դրեց վերանայել 1920-ականների սկզբին հաստատված խորհրդային-թուրքական սահմանագիծը եւ որոշ հողեր վերադարձնել Խորհրդային Հայաստանին ու Խորհրդային Վրաստանին: Այս նպատակի իրագործմանը ծառայելու էր Մեծ հայրենադարձությունը: Անշուշտ, կային նաեւ այլ նպատակներ, ինչպես որոշ չափով բարելավել պատերազմի պատճառով վատթարացած ժողովրդագրական վիճակը Խ. Հայաստանում: Միջազգային նոր իրադրության, մասնավորաբար Տրումենի դոկտրինի պատճառով թեեւ Ստալինը չկարողացավ իրականացնել սահմանների սրբագրման իր մտահղացումը, այդուհանդերձ, հետպատերազմյան տարիներին հայրենադարձվեց շուրջ 90 հազար հայ: Այս հայրենադարձության համար Ստալինը, որպես ԽՍՀՄ Ժողկոմխորհի նախագահ, 1945-ի նոյեմբերի 21-ին հրամանագրեց արտասահմանից հայերի հայրենադարձության կազմակերպումը: Հայրենադարձության այս ալիքը եւս կանգ առավ հիմնականում նույն` Խորհրդային Միության մեջ ծավալված բռնությունների հերթական ալիքի պատճառով: Նոր հայրենադարձներից հազարներ հայտնվեցին Ալթայի աքսորավայրերում: Ի տարբերություն 1920-30-ականների հայրենադարձների, 1946-49 թթ. հայրենադարձները չկարողացան համարկվել (ինտեգրվել) խորհրդահայ հասարակությանը, եւ մինչեւ Միության փլուզումը մնացին զգալիորեն մեկուսացված կամ ինքնամեկուսացած, երկրորդ կարգի քաղաքացի, պետության համար անբարեհույս տարր: Քաղաքական, սոցիալական, կենցաղային եւ կյանքի մյուս ոլորտներում խտրականությունը ազգի այս խմբին օտարեց իր հայրենիքից: Ծայր առան փախուստների փորձերն ու փախուստները, նույնիսկ Թուրքիայի ճանապարհով: 1960-ականներին սկսվեց հակառակ ուղղությամբ զանգվածային շարժումը` արտագաղթը, որը հատկապես ուժեղացավ Խ. Միության 1975-ին ստորագրած Հելսինկիի հռչակագրի ընդունումից հետո: Արտագաղթի շարժումը վարակեց նաեւ տեղաբնակ (ոչ հայրենադարձ) տարրին` այդպիսով նոր շերտեր ավելացնելով դասական սփյուռքի առանց այն էլ խայտաբղետ սոցիալ հոգեբանական կազմում:[14]
  3. 1960-ական թվականներ - Եթե նախորդ երկու փուլերում հայրենադարձությունը կատարվում էր նաեւ արեւմտյան երկրներից, այս երրորդ փուլն առանձնանում է իր արեւելյան ուղղվածությամբ: Հայրենադարձների համարյա բոլորը այս տարիներին գալիս էին ներքին եւ արտաքին ռազմական ու քաղաքական ցնցումներ ապրող մերձավորարեւելյան երկրներից` Իրան, Սիրիա, Եգիպտոս, Իրաք, Թուրքիա եւ այլն: 1970-ականների երկրոդ կեսին փոքրաքանակ հայրենադարձություն եղավ Լիբանանից, որին մղում էր երկրում 1975-ի ապրիլին սկսած քաղաքացիական պատերազմը:[14]

Եթե հաշվի չառնենք 1979-ին իսլամական հեղափոխությունից հետո Իրանից Խ. Հայաստան հայրենադարձության աննշան ծավալը, կարելի է ասել, որ հայրենադարձությունն ընդհանրապես կանգ առավ 1980-ականներին, թեեւ «Ներգաղթի կոմիտեն» շարունակում էր անվանապես գոյություն ունենալ:[14]

Early period edit

Խորհրդային ժամանակաշրջանում առաջին զանգվածային հայրենադարձությունը եղել է 1921-ի դեկտեմբերին` Իրաքի Նահր Օմար գաղթակայանից` Բաթումիի վրայով: Մինչեւ 1931-ը, հայրենադարձությամբ զբաղվող պետական հատուկ մարմին գոյություն չուներ Խ. Հայաստանում: Այդ գործի կազմակերպումը դրվել էր 1921-ին իշխանությունների ստեղծած Հայաստանի օգնության կոմիտեի (ՀՕԿ) վրա, որը անվանապես հասարակական կառույց էր: Հայրենադարձությունները կարգավորվում էին կառավարական որոշումներով: Մինչեւ Խորհրդային Միության փլուզումը, այդպես էլ օրենք չընդունվեց հայրենադարձության մասին, եւ այդ գործընթացները կարգավորվում էին Կենտրոնի` Մոսկվայի հետ Հայաստանի Կոմկուսի կենտկոմի եւ կառավարության համաձայնեցրած որոշումներով: Այդուհանդերձ, հայրենադարձության կազմակերպման, հայրենադարձների բնակարանով եւ աշխատանքով ապահովման համար 1931-ի օգոստոսի 10-ին, կառավարական որոշումով հիմնվեց «Արտասահմանյան հայերի ընդունման եւ տեղավորման պետական կոմիտեն», որն առավել ծանոթ է «Ներգաղթի կոմիտե» անունով (վերակազմակերպվեց ԽՍՀՄ Ժողկոմխորհի 1945-ի նոյեմբերի 21-ի որոշման 2-րդ կետով): Այս պետական մարմինն էր զբաղվում այդ կոնկրետ հարցերով: Սակայն, հայրենադարձության առնչված հարցերով զբաղվում էին նաեւ Պետական անվտանգության կոմիտեն, Հայաստանի Կոմկուսի կենտկոմը, «Արտասահմանյան երկրների հետ բարեկամության եւ մշակութային կապերի կոմիտեն» (ԱՕԿՍ), 1964-ին հիմնված «Սփյուռքահայության հետ մշակութային կապի կոմիտեն» (Սփյուռքի կոմիտե): Արտասահմանում, հայրենադարձության աշխատանքների հիմնական ֆինանսավորողն էր Հայկական բարեգործական ընդհանուր միությունը (ՀԲԸՄ): Հայրենադարձությանն օժանդակում էին առաջադիմական համարվող կուսակցություններն ու հասարակական կազմակերպությունները` Սոցիալ դեմոկրատ հնչակյան կուսակցությունը, Ռամկավար ազատական կուսակցությունը, արտասահմանյան երկրների կոմկուսների հայկական հատվածները եւ այլն:[14]


from 1921 to 1936 (42,000)[3]

Soviet Armenia was a haven for Armenian refugees from around the world and for Armenian migrants from other parts of the USSR. The pull towards Armenian, even in its Soviet incarnation, and the fear of odaratsum (denationalization) proved irresistible for many. When the Soviet government invited repatriation, 28,000 refugees, mostly from Greece, Iraq and Istanbul, some from France and the US, settled in Soviet Armenia is the first decade.[15]

The Norwegian explorer and humanitarian Fridtjof Nansen, as League of Nations' High Commissioner for Refugees, worked assiduously to convince League of Nations to finance the repatriation of Armenians to Soviet Armenia. the loan was not given, but from 1929 to 1937 some 16,000 refugees arrived in Armenia, mostly from Europe and financed by the Soviet government.[16]

Between 1921 and 1936 42,000 Armenians immigrated to Armenia, almost all from neighboring countries or the Balkans, a few from France and the Middle East[11]

from 1931 to 1930 about 8,000 Armenians from Greece came to Armenia[17]

The main period (1946-1949) edit

 
1945 decree of Sovnarkom allowing the repatriation, signed by chairman Stalin
The repatriation of 1946-1949[18]
1946 Iran 20,597 50,945
Syria and Lebanon 19,253
Greece 4,974
Bulgaria 4,383
Romania 1,738
1947 Greece 13,241 35,438
Syria and Lebanon 12,985
France 5,260
Egypt 1,669
Palestine 1,260
Iraq 856
United States 151
China 16
1948 Romania 1,046 3,092
Egypt 2,023
China 23
1949 United States 162 162
1946-1949
 89,637

The second and the largest wave of repatriation of diaspora Armenians started immediately after World War II in 1946.

According to the estimates from 90,000 to around or over 100,000 Armenians repatriated to Soviet Armenia from 1946 to 1949.[3][6][19]

The number reached its peak in 1946 with about 50,000 repatriates moving to Armenia. The number dropped to 35,000 by 1947,[20][21] from which about 17,000 came from Thessaloniki only.[22]

At close of the repatriation programs in 1948 an estimated 32,000 Armenian had migrated, mostly from Syria.[23]

Pro-Soviet diaspora organizations, especially the Apostolic church, organized repatriation drives, supported petitions for the return of Armenian territory to the USSR, and made appeals directly to the US State Department. Nearly 100,000 diaspora Armenians, mostly from the Middle East, migrated to Soviet Armenia.[24]

But meanwhile there had been a considerable repatriation of Diaspora Armenians. Between 1946 and 1948 approximately 100,000, mainly from the Middle East, "returned" to Soviet Armenia; and in Diaspora enormous enthusiasm was generated by the Soviet authorities.[25]

The reparations totaled close to 100,000 people, most from Greece and the Middle East.[19]

The sudden influx of diasporan immigrants represented 9% of the 1946 Soviet Armenian population of 1.2 million.[26]


became a viable possibility in 1945[27]

in Lebanon repatriation campaign launched in June 1945[27]

By February 1946 practical arrangements were under way and repatriation committees were established in several countries of the diaspora[27]

on june 23, 1946 the first migrants sailed from the port of Beirut[27]

for most Armenian refugees of Lebanon and Syria the repatriations could hardly be described as home-coming, as their regional origins were far away, in Cilicia or Anatolia[27]

Following WWII, a "repatriation" movement (nerkaght) was reestablished by Soviet Armenia. For most, it was not a return to direct ancestral land but rather to another part of the old homelands.[5]

Usually, the young gave way to the old and repatriated but were among the first to return to the West when the opportunity later arose. Many, though not all, of the migrants were from lower economic levels and were attracted not only by ideology but by a promise of better opportunities. Instead, they found themselves on the fringe of an unexpectedly different, close-knit society where they encountered resentment from other Armenians who viewed them as a new burden on already scant resources.[5]

In a memorandum forwarded to the leaders attending the Moscow Conference in December 1945, the catholic in Etchmiadzin, Gevork VI, expressed the hope that justice will finally be rendered to the Armenian people by the "liberation of Turkish Armenia and its annexation to Soviet Armenia".[28] The first secretary of the Communist Party of Armenia, Grigor Harutunian, declared in the electoral campaign of 1946 that "the question of the return of the provinces conquered by Turkey is posed by the Armenian people itself in Soviet Armenia as in Europe, America, the Near and Middle East. These claims are being defended by the government of Soviet Armenia...and are of vital importance for the Armenian people as a whole." The speech, interspected by much applause, also assured that there were no strategic considerations in the Armenian demands. Leaders in Soviet Armenia recalled the enormous sacrifices offered by Armenians in the struggle against fascism-as opposed to Turkey's procrastination. They had thus earned the right to see their fatherland expanded. Armenians also argued that Soviet Armenia had the moral and historical duty to provide a homeland for Diaspora Armenians and that the territory of the Armenian SSR could not accommodate the large numbers expected to heed the call for repatriation.[29]

The role of "government of all Armenians" was Soviet Armenia's only for a brief moment in history of course. The Soviet demands on Turkey were explicitly retracted in 1953, immediately after Stalin's death.[25]

the Armenian Apostolic Church enthusiastically embraced the move throughout the world as well as Ramkavar and H'nchak parties. Dashnak attitude toward the nergaght was at best cool.[30]

Immediately following World War II, the Soviet government initiated a campaign to encourage diaspora Armenians to repatriate to Soviet Armenia as the Armenian population had significantly diminished duet to losses suffered during the war. The authorities also claimed that repatriation was a prelude, to an ultimately unsuccessful attempt, to seize the formerly Armenian inhabited lands that were part of Turkey and to repopulate them with Armenians. Excited by the prospect of returning to the homeland and reclaiming the "lost lands" in Turkey, diasporans in communities throughout the Middle East, Europe, and the Americas organized repatriation (nerkaght) caravans/ These repatriates (hairenadartsner) had high hopes of living in their homeland. [6]

the largest and most significant repatriation drive was launched by the soviet authorities in 1945, ostensibly to populate the historic Armenian regions of Kars and Ardahan, which the USSR was to acquire from Turkey.[11]

Repatriations, however, offered to many the chance, or the illusion, of brining to an end their expericnce as refugees and of contributing to a 'territorial solution' of the Armenian question.[27]

Some of the Armenian press drew parallels between the repatriations to Soviet Armenia and the aliyah pf the Jewish people. 'don't les pionniers mettemy em valeur le territoire de la patrie d'origine, la Palestine'[27]

Armenian parties had initially put aside differences and joined forces in co-operating with the repatriation programs[27]

As early as August 1946 the Dashnak mouthpiece in Syria, Arevelk, denounced the repatriations presenting them as a new Genocide: 'another 24th of April is coming'.[23]

Even before the war, ARF had cooled its initial enthusiasm for repatriation. When Soviet Armenia officials stipulated that "progressive" elements should organize the repatriation drive, powerful dashnak leaders, particularly in Lebanon and Syria, turned against emigration and what they perceived as Soviet interference if the affairs of the diaspora. Many of them had been pro-Axis in the war and saw Soviet Armenia as an alien state.[24][31]

Almost immediately after WWII the Armenian Church in the Soviet Republic had been given expanded recognition, largely by the endorsement of Stalin. From 1945 through 1948, the Soviet state and the Armenian Church in Soviet Armenia commenced a worldwide propaganda program and seduced a large number of Armenians in the diaspora to repatriate to Armenia, now under communist rule[19]

Politically, most of these who repatriated were Hunchak's or Ramgavar party members or sympathizers.[19]

Catholicos Chorkejian was inspired to organize the nerkaght in order to quickly repopulate the territory and was able to persuade Stalin not to dismantle the state.

Postwar there was Armenian pressure on the Soviet Union to acquire territories from Turkey that had been promised in the Treaty of Sevres. Though this never came to even proximate fruition, the possibility of repopulating lands closer still to their family homes was a great motivation-and disappointment when it did not happen.[7]

Later developments edit

County of origin of Armenian repatriates, 1962-1982[32]
Country Number
  Iran
24,283
  Syria
4,848
  Egypt
727
  Turkey
547
  Cyprus
505
  Lebanon
378
  Iraq
291
Other
341

1950 թ. հետո Հայաստանի կառավարությունը թույլ տվեց անհատական հայրենադարձությանը: 1950–1961 թթ. տարբեր երկրներից անհատական կարգով Հայաստան ներգաղթեց շուրջ 4 հազ. մարդ[33]


Հաշվի առնելով սփյուռքահայերի բուռն ցանկությունը` Խորհրդային Հայաստանի ղեկավարների միջնորդությամբ 1961 թ. օգոստոսի 12-ին ԽՍՀՄ կառավարությունը որոշում ընդունեց Մերձավոր և Միջին Արևելքի, ինչպես նաև ամերիկյան մայրցամաքի երկրներից հայերի զանգվածային նոր հայրենադարձություն թույլատրելու մասին:[33]

Այդ ամենի հետևանքով, 1962 թ. ցուցակագրված 3000-ի փոխարեն (750 ընտանիք) ներգաղթեց ընդամենը 58 մարդ: 1963 թ. տասնվեց գաղթօջախներից ընդունվել էր 2 304 մարդ, որից 412 ընտանիք կամ 1 732 մարդ` Իրանից: 1963 թ. հետո Իրանից ներգաղթած հայերի մեծ մասը Փերիայի գավառի գյուղերից էին և թեհրանաբնակ հայերից, որոնք տարիներ առաջ Թեհրան էին եկել տարբեր գավառներից: 1964–1965 թթ. նախատեսված 4000 մարդու փոխարեն ոչ մի իրանահայ չհայրենադարձվեց` Իրանի իշխանությունների հարուցած արգելքների և Իրանում ստեղծված ներքաղաքական լարվածության հետևանքով: 1966–1967 թթ. ներգաղթեց 88 մարդ: Իրանից 1962–1967 թթ. ներգաղթեց ընդամենը 2 699 մարդ, այն դեպքում, երբ միայն Թեհրանում, 10 օրվա ընթացքում, 9 000 մարդ էր ցուցակագրվել: Ներգաղթի ձգձգման պատճառով 1966 թ. Հայաստանի ղեկավարությունը (ՀԿԿ կենտկոմի քարտուղար Ա. Քոչինյան, Գերագույն խորհրդի նախագահ Բ. Մուրադյան) հատուկ նամակով դիմեց ԽՄԿԿ-ին ու միութենական կառավարությանը` հայրենադարձության մասին ընդունված որոշման ժամկետը երկարաձգելու միջնորդությամբ:[34]

1968 թ. Խորհրդային Հայաստանի կառավարությունը Թեհրան է գործուղում հայրենադարձության հանձնաժողովի նախագահ Ալ. Կիրակոսյանին` երկու պետությունների միջև իրանահայերի ներգաղթի շուրջ բանակցություններ վերսկսելու առաքելությամբ: Հենց նույն թվին էլ ներգաղթեցին Փերիայի գավառի Հազարջրիբ ու Բոլորան գյուղերի ծայրահեղ թշվառության մեջ գտնվող 8000 հայեր, որոնք վերաբնակվեցին Աբովյանի, Արտաշատի, Ապարանի շրջաններում, Հրազդանում, Սպիտակում, Կիրովականում[34]

1969 թ. ներգաղթած 896 ընտանիքից (4 516մարդ) 857-ը (4 365 մարդ) Իրանից էր: 1967–1971 թթ. Փերիայի գավառի գրեթե ողջ բնակչությունը աստիճանաբար գաղթեց Հայաստան[34]

1970 թ. հայրենադարձվել է ընդամենը 812 ընտանիք կամ 4 019 մարդ, ընդ որում, խմբային հայրենադարձություն է իրականացվել միայն Իրանից` 766 ընտանիք կամ 3 866 մարդ, որից 729 ընտանիք կամ 3 520 մարդ` քաղաքային և 83 ընտանիք կամ 499 մարդ` գյուղական բնակավայրերից: Հաջորդ` 1971 թ. 2 885 հայրենադարձվածներից 2 715-ը Իրանից էր: 1972 թ. անհատական կարգով հայրենիք վերադարձան 567 ընտանիք կամ 2 734 մարդ: 1974 թ. անհատապես և ոչ մեծ խմբերով հայրենիքում հաստատվեցին 241 ընտանիք կամ 1 124 մարդ: Այս ամենից հետո Իրանում դեռևս 12 600 մարդ ցուցակագրված էր ու սպասում էր վերադարձի:[35]

Ըստ Հ. Մելիքսեթյանի` 1962–1982 թթ. ընթացքում աշխարհի 30 երկրներից, ընդհանուր առմամբ, հայրենադարձվել է 31 920 մարդ (6 795 ընտանիք): Իրանից ներգաղթողների թիվը կազմում էր 24 283 մարդ կամ 5 039 ընտանիք: Ամենից շատ հայրենադարձներ եկել են 1969 թ.` 4 516 մարդ, իսկ ամենաքիչը 1981 թ.` 140 մարդ[35]

Հարկ է նշել, որ երրորդ փուլի զանգվածային հայրենադարձությունը, ըստ էության, տևել է մինչև 1972 թ.: Հետագա տարիներին արտասահմանից Հայաստան են ներգաղթել միայն անհատական թույլտվությամբ:[35]

from 1962 to 1982 (32,000) [3]

as a result of inter-republic migrations, between 1959 and 1970 146,000 new residents came to Soviet Armennia from other areas of the USSR. between 1960 and 1970 another 16,000 resettled from the Diaspora. [36]

the post-Stalinist reforms in the USSR, which permitted contacts between the diaspora and Soviet Armenia. In 1962 students from abroad began studying in Erevan, and in April of that year Armenian permitted a limited repatriation of diaspora Armenians to begin.[37]


4,000 arrived in the 1950s and 26,000 from 1962 to 1972. a few more thousands followed the rest of the 1970s[11]

According to the 1989 Soviet Census, the number of people in Armenian SSR born outside of the Soviet Union was 467,231.[38]

between 1963 and 1970 another 16,000 diaspora Armenians resettled in Soviet Armenia[21]

Settlement area edit

Yerevan edit

Several districts of the Armenian capital Yerevan were almost completely settled by repatriates.

Since 1925, the first repatriates appeared in Soviet Armenia, many settled around Yerevan founding small villages or towns with the names of cities in Western Armenia they were originally from. They first had the prefix nor ("new"), but by the time it dropped.[39] First like settlement was established on October 25, 1925 in north-western part of Yerevan and named Nor Arabkir after the city of Arapgir in Western Armenia from where the first settlers came from.[40] Nor Malatia was established the same year in what is now Malatia-Sebastia district of Yerevan.[41] Nor Sebastia was founded two years later in 1927.[42] Other place names derived fro Western Armenia were Cilicia, Butania, Marash and Zeytun.[39] Although not named after a Western Armenian city, Nor Aresh was also predominantly populated by repatriates.[43]

Today, 4 of the 12 districts of Yerevan contain a place name from Western Armenia and Cilicia, from where most repatriates were originally from: Malatia-Sebastia, Arabkir, Nork-Marash, Kanaker-Zeytun.[39]

Երեւանում գոյացան «ախպարական թաղեր», որոնք կոչվում էին Արեւմտյան Հայաստանի շրջանների անուններով՝ Կիլիկիա, Կամարակ, Կիրզա, Արաբկիր, Բութանիա, Զեյթուն, Սեբաստիա, Մալաթիա, Արեշ, քիչ չէին ներգաղթածները նաեւ Շիլաչիում...[44]


Outside of Yerevan edit

About half a dozen villages in Soviet Armenia were founded by the repatriates. Most of them were in Armavir Province: Amasia (founded in 1930, later settled by Istanbul Armenian repatriates),[45] Artimet (partially settled by Iranian Armenians in 1946),[46] Berkashat (founded in 1928 by repatriates from Istanbul and Greece),[47] Hatsik (partially settled by repatriates from Iran, Lebanon and Syria),[48] Aygek (founded by 18 Iranian Armenian repatriates in 1946),[49] Lenughi (settled by repatriates from Egypt, Iraq etc in 1940-1950s),[50] Musaler (partially settled by repatriates from Lebanon, Syria, Egypt and the original Musaler village in Cilicia in 1946),[51] Nalbandyan, Armenia (partiallly populated by Armenians from Van, Igdir, Kogh and Salmast in 1914-1922),[52] Nor Armavir (established in 1932 and populated by Istanbul Armenians),[53] Lukashin (partially populated by repatriates from Iran, Lebanon Syria).[54]

In Aragatsotn province the villages of Sasunik (partially settled by repatriates),[55] Agarakavan (established in 1922 by Armenians from Sasun, Taron),[56] Geghadir (founded in 1928-1930 by Western Armenians immigrants).[57]

The villages of Armash (founded in 1925 by Istanbul Armenians)[58] and Deghdzut (partially settled by Western Armenian immigrants in 1920)[59] in Ararat Province.

A significant part of the population of the city of Armavir are repariates from Iran, Syria and Lebanon.[58] In 1946, repatriates from Iran, Syria and Cyprus were settled in Kajaran.[60] During the 1960s and 1970s thousands of repatriates from Iran settled in the city of Abovyan, not far from Yerevan.[61]

Life after repatriation edit

 
Despite the fact that the repatriates were symbolically welcomed by the locals, such as in this photo (text literally reads: "Welcome to our relatives"), they were not as quite welcomed in everyday life [1]

Integration and difficulties edit

The Soviet and Armenian (especially by AGBU and Armenian Apostolic Church) propaganda was promising better life in Soviet-ruled part of Armenia, but that was not what the repatriates found in the republic. Not only they were discriminated by the Soviet authorities


Upon arrival in Armenia, instead of being welcomed as returning compatriots, the repatriates were mistreated, disparagingly referred to as aghpar and suspected by the Soviet authorities of being Western spies. Until Stalin's death on March 5, 1953, the repatriates lived in a constant feat of being jail, tortured, exiled to Siberia, or executed.[62]

Initially the newcomers were discriminated against and called by derogatory terms. Akhpar denotes outsider status and can still be heard today. One common complaint from the older generations was the surprise and disappointment at feeling themselves "strangers in their own land."[7]

With gradual integration, movement also began towards the core of society, away from the Middle Eastern context of their villages and towns towards Russia and the Soviet Union. At school and through television, children learned to appreciate Russian literature and Russia's heroic history. The Soviet Union became a source of pride. The even slower process of assimilation is more a mutual process, as it is in other countries. Within a generation those who have stayed say they are firmly rooted and speak of their dedication to Armenia. They talk of continuing the contribution of their parents to the society.[63]

the example of the first president of the new Republic, Levon Ter Petrossian, a child during the 1940s repatriation period, is enough to show that integration did occur, in spite of these initial difficulties.[5]

Tens of thousands of repatriates who were disillusioned at having been treated as second-class citizens by Soviet Armenian authorities and being discriminated by local Armenians left Soviet Armenia in the 1970s and early 1980s. Knowledge about the difficulties the repatriates experienced in Soviet Armenia, the cultural differences between them and the locals, and their eventual emigration served to inform non-repatriated diaspora Armenians of the risks and dangers involved in returning to the "homeland". Subsequently this knowledge reinforced the prevailing transnational model of diasporic activism.[62]


The repatriation had three important effects on Armenian identity, especially in the realm of diaspora relations.

  • First, there as the tremendous sense of disappointment and betrayal. This had dimensions to it. The first was the betrayal by the 'fatherland' of the diaspora. As news of appalling conditions and the politically repressive regime started to leak out, diasporans felt cheated.[26] The other disappointment, both in Armenia and in the diaspora, was the fact that the Soviet authorities, after raising hopes over the land issue so much, completely dropped it. Once again Armenians felt cheated by the regime, which, supposedly, was to defend their national interests. This led some in Armenia to turn against the Soviet rule as dissidents, while it fueled the fire of irredentism in others. Once the Soviet regime had raised the issue of land claims on behalf of the Armenians it was impossible to eliminate the demands from the public domain—especially when Mount Ararat is so clearly visible from Yerevan.[64]
  • The second effect was to introduce a new identity cleavage within the Soviet Armenian society and polity. In addition to existing regional divides, the local/aghpar (meaning 'brother' but used as a derogatory term for Armenians from abroad) split was created. This cleavage continues,albeit in a milder form, to this day. It is not part of any official document or pronouncement, but it clearly observable to anyone who spends time in Armenia.[64]
  • The third effect of the repatriation was to bring into Armenia a group of people who were much more knowledgeable about Armenian history, the nationalist revolutionary past, the Armenian heroes and their deeds (many were successful) products of the Armenian national schools in Lebanon and elsewhere). This people could at least privately counter the state-propagated collective amnesia towards the national in Armenia. They brought stories of heroic battles for the nation (rather than the proletariat), of the fedayees and of nationalist revolutionary parties. Moreover, they brought with them very strong regional identities from historic and western Armenia. [65]


In my discussions with many aghpars and their descendants it became obvious how they retained a remarkable sense of identity linked to their ancestral town or village, especially if it was one of the more 'famous' western Armenian centers of national resistance-e.g. Mush, Sasun, Van etc.[65] The important dimension of this regional identity (for my argument) is how it is connected to nationalism.[65]

Moreover, knowledge of national history is tied to being an expatriate with certain suggestions that it was really the repatriates who bought national identity and knowledge of the past to Soviet Armenia. Therefore, it is implied, the returnees are 'better' Armenians. It was even explicitly stated a few times, and by a number of different ordinary people, that the 1988 movement began with the descendants of the repatriates (i.e. men who were the childre of First World War refugees from Ottoman Armenia, and who went to school in the 1960s).[65]


Exodus edit

The adaption to Soviet realities was not easy for many of the repatriates and the aspiration of leaving the USSR began to grow among them and their children. Emigration, mainly to Western countries, started in 1956. The total number of Armenian emigrants from the USSR from 1956 to 1989, primarily to the United States (more than 80% of the total), is estimated at 77,000.[3]

Հետագա տարիներին (սկսած 1970-ական թթ․ կեսից, երբ ԽՍՀՄ տնտեսությունը թևակոխեց լճացման շրջանը) Հ․ նվազեց։ Ավելին, երկրում սոց-տնտ․ կյանքի լուրջ փոփոխությունների հետևանքով սկսվել է արտագաղթ Հայաստանից, որն առանձնապես մեծ չափեր է ընդունել 1980-ական թթ․ վերջից։[13]

Եկվորներներից շատերը չկարողացան վարժվել իրենց հայրենիքին։ Մասնավորապես շատ քիչ էին խառը ամուսնությունները հայրենադարձների եւ տեղացիների միջեւ։ Հետագա տարիներին շատերը հեռացան Հայաստանից, բայց մնացին բազմաթիվ ազդեցություններ, ոչ-սոցիալիստական աշխարհից եկած արժեքներ, սովորություններ ու պրակտիկաներ, որոնք աստիճանաբար յուրացվեցին հասարակության կողմից։ Դրանցից մեկը սուրճն էր. սուրճը՝ որպես ըմպելիք, սուրճ խմելը՝ որպես շփման, հաղորդակցության ծես։ 1980-ականներին սրճարանների (այդ թվում՝ բացօթյա ամառային սրճարանների) քանակով քանի՞ խորհրդային քաղաք կարող էր համեմատվել Երեւանի հետ։ Սա մի տեսակ հանրային ոլորտ էր՝ խոսելու, խորհրդածելու եւ քննարկելու տարածություն, որ այդքան պակասում էր խորհրդային քաղաքներին։[66]

Այս պատմության շարունակությունը պակաս հուսադրող է։ Հայրենադարձները, որոնցից շատերը իրենց երկրներում ապրում էին բարեկեցիկ կյանքով, հայտնվեցին տնտեսական ծանրագույն ճգնաժամ ապրող հասարակության մեջ, որտեղ հաճախ բախվում էին անբարեհաճ վերաբերմունքի։ Դրա ամենածանոթ արտահայտություններից մեկը բացասական հարանշանակություններով ծանրաբեռնված «ախպար» բառն էր։ Շատ չանցած, նրանցից ոմանք հայտնվեցին խորհրդային աքսորում։[66]

Բայց խնդիրը միայն խորհրդային կարգերը չէին։ Մշակութային զգալի տարբերություններ կային տեղացի հայերի եւ եկվորների միջեւ։ Նախ՝ հայրենադարձներն իրենց հետ բերում էին իրենց բնակության երկրների սովորույթներն ու բարքերը, որոնք հաճախ անհասկանալի եւ անընդունելի էին հայաստանցիների համար։[66]

Առաջինը, շնորհիվ Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Քրիստիան Պինոյի Christian Pineau , սկսեցին ետ գնալ ֆրանսահայերը: Այդ նրանք էին, որ 1962 թվականին միապետության պատմության մեջ առաջիններից մեկը ցույց կազմակերպեցին Թումանյանի թանգարանի սանդուղքների տակ: Պինոն, որն այդ ժամանակ գտնվում էր Խորհրդային Հայաստանում՝ պաշտոնական այցով, ինչ-որ ձեւով իմացել էր կազմակերպվելիք ակցիայի մասին, եւ մեքենայով ճիշտ ժամին եկել էր ցույցն անձամբ տեսներ, իմանար, թե ինչ է կատարվում: Պինոն իջել էր մեքենայից, իսկ նախկին ֆրանսահայերը, հիմնականում՝ կանայք, իրենց մանուկներին գլուխներից վեր բռնած գոռացել էին` «Փարիզ ենք ուզում, մեր տունն ենք ուզում»: Եվ Պինոն հասկացել էր, որ ինչ-որ բան այնպես չէր արեւոտ Երեւանում: Իսկ նրա դիմումին Երեւանի վերեւներում ասել էին՝ մենք անկարող ենք երկրից այսքան մարդու դուրս գալը կազմակերպել, Մոսկվան պիտի որոշի: Եվ Պինոն դիմեց Խրուշչովին, նրան հանձնելով ֆրանսահայերի դիմումները: Ընդամենը մի քանի տարի առաջ բոլոր այս մարդիկ կհայտնվեին Սիբիրում, սակայն «ձնհալի» հեղինակը հանեց իր գրիչը եւ թույլտվություն մակագրեց: Դա 1962 թվին էր, իսկ 1964-ին Խրուշչովին հանեցին, սակայն «Ելքը Եգիպտոսից» արդեն սկսվել էր: «Վիվ լա Խրուշչով», «Պինոն ապրած կենա»: Բայց հենց Պինոն հիմքը դրեց այն գործի, որ Երեւանը սկսեց դատարկվել մեր «ախպարներից»:[44]

Նրանք դիմում էին մարդկանց եղբայր բառով, սակայն այդ բառը նրանց առոգանությամբ ստացվում էր «ախպար» եւ, ինչպես լինում է առօրյա կյանքում, այդ բառը կպավ մեր հայրենադարձներին, հետզհետե դառնալով հավաքական պիտակ:[44]


Cultural effects edit

 
 
Lahmajo and Turkish coffee are believed to have been brought to Armenia by repatriates. Today, both are part of everyday life of Armenians[21][44]

Cultural differences of the repatriates from the local Armenians played major role on the way of integration of the newcomers to the mainstream society.

The main factors easily differentiating Soviet Armenians from the repatriates were language and food. Food, in particular, was a significant cultural barrier between the two groups. The local cuisine was influenced by Russian and Soviet dishes, while the repatriates preferred the Middle Eastern cuisine.

By the later decades "the food of Armenian repatriates was incorporated into Soviet Armenian menus".[2]

All these hayrenadarts (returnees) reaffirmed their "otherness" and expressed their cultural specifics through food. Such Middle Eastern favorites such as hummus, a chickpea dip, a bulgur and tomato salad; and various stuffed dishes became symbols of their identity in Soviet Armenia.[21]

By cooking food dishes from their hometowns, they created a subculture which was a brought patch in the drab uniformity and sameness of Soviet cuisine. Foods became symbols that reflected the complex relationship between locals and newcomers. Oftentimes, the locals would deride these unfamiliar foods as proof that the repatriates were not "sufficiently" Armenian. After all, they were cooking Arab-influenced dishes![21]

One good example proving the truism that food derives from locality is the open-meat pie called lahmajoon, known in Armenia as lahmajo. It is a thin-crusted bread about 8 inches long, topped with ground beef, tomato, parsley, garlic, onions, green peppers and spices. Depending on who is serving t to you, it's called Armenian, Turkish or Arabic pizza. Arabs named it Labmah ed ajeen. ...Native Armenians first dubbed it Akhparakan dish, because repatriates were nicknamed akhpars ("brothers"), a mockery of their habit of addressing locals with that name. Repatriates from the Syrian city of Aleppo introduced lahmajoon to palates of Soviet Armenians on the 1960s. It was part of their heritage because the bread and pastry trade in Aleppo was traditionally dominated by Armenians, and they were quite famous for making these meat pies. But with time, lahmajo took a foothold in the diet of locals. In modern Armenia, lahmajo is the most popular street food, sold everywhere, and is now considered as Armenian as lavash bread.[21]

Repatriates brought familiar foods that distinguished them from natives. However, new shops and restaurants in Yerevan today are selling these popular foods to everyone.[63]

Մեր հայրենադարձները իրենց հետ Երեւան բերեցին եւ՛ նոր ճաշատեսակներ, եւ՛ կենցաղի որոշ ձեւեր: Դրանցից հիմնականը սեւ սուրճն էր: Վստահաբար կարող եմ ասել, որ մինչեւ մեր «ախպարների» գալը՝ Երեւանում սուրճ չէին խմում: Հիմա դժվար է ասել, թե ում մտքով էր անցել Հայաստան գալիս հետը սուրճ բերել, բայց դա հաստատ իմաստուն որոշում է եղել: Սուրճը, որ Մերձավոր Արեւելքի երկրների թագավոր խմիչքն էր, հետզհետե, դեռեւս առաջին ալիքի եկվորների հետ մտավ երեւանյան կենցաղ:[44]

basturma, baklava[44]

colloquial մերսի[44]

Բնականաբար զառերը նետելիս բերած թվերի անունները թուրքերեն էին ասում, սակայն, որպես օրենք, խոսում էին հայերեն, Պոլսի գեղեցիկ բարբառով, որն այսօրվա Երեւանում արդեն շուրջ քսան տարի է ոչ մի տեղ չես լսի:[44]

Բացի այդ, այս իրադրության մեջ հանդիպում էին հայության երկու ճյուղերը՝ արեւելահայ (ռուսահայ) եւ արեւմտահայ (թուրքահայ)՝ իրենց լեզվով եւ մշակույթով։ Եւ լեզուների տարբերությունը ընդամենը բարբառների տարբերություն չէր։ Դրանք երկու արդիական գրական լեզուներ էին, որոնք ձեւավորվել էին տպագրության դարաշրջանում։ Երկուսն էլ սերում էին նույն հին գրական հայերենից, բայց անցել էին տարբեր ճանապարհներ եւ ունեին շոշափելի տարբերություններ։ Այս մշակութային տարբերությունը մի անգամ էլ իրեն զգացնել կտա ետխորհրդային շրջանում, երբ թվում էր, թե խորհրդային բարքերն ու գաղափարաբանությունն այլեւս անզոր են խանգարելու Հայաստանի եւ սփյուռքի հայերի հարաբերություններին։[66]


Today edit

Today, repatriates have virtually completely assimilated into the Armenian society. Although, few things have passed down to this day. The word akhpar is still used in Armenia to refer to almost all Armenians form abroad,[66] especially Lebanon, Syria, Turkey and elsewhere where Western Armenian is spoken.[7]

On April 29, 2012, during the parliamentary election campaign in Gyumri, President Serzh Sargsyan stated that putting differences between Armenians from Armenia and Karabakh and residents of Yerevan and akhpars (the derogatory term used for Diaspora Armenians) is narrow minded and a "product of little intellectual horizon."[67]

Notable repatriates edit

 
The first President of Armenia Levon Ter-Petrosyan, born in Syria in 1945, migrated to Soviet Armenia with family in 1946.

A number of actors, artists, intellectuals were among the repatriates. The following list includes some of the notable ones with the year of repatriation and the place of origin.

Interwar period
The "Great Repatriation" of 1946-1949
Later years


Sources edit

After the war, the Soviet revived the issue of Armenian lands in Turkey, but the Cold War soon ended that prospect. Despite economic hardship, Armenian living abroad were invited to repatriate. Thousands arrived. Some were immediately exiled to Siberia and Central Asia as spies, while the rest were given homes and jobs, which was resented by the locals. The immigrants were never truly happy in Armenia and left the Soviet Union at the first opportunity.[88]

Stalin briefly placed the annexation of Kars and Ardahan to Soviet Armenia on the postwar agenda of the victorious Allies. Similar to the post-WWI situation, however, Armenian expectations fell victim to the mutual distrust of among the Allied Powers. While Stalin's motives can be debated, for Armenians at home and abroad the re-emergence of the Armenian Question revived hopes for territorial unification.[89]

In addition, the post-World War II Soviet policy of repatriation generated enormous energy in the Armenian community in the United States, as it did throughout the world. For the earlier generations of immigrant Armenians (genocide survivors and their children), the new community represented their forced exile from the homeland, their exilic existence, and they eagerly awaited an opportunity to return. "They wanted to live in whatever Armenia was available".[89]

Armenians emigrated or returned to Soviet Armenia in three phases of nergakht. The first wave from 1921 to 1925, involved about 25,000 Armenians, most of whom came from the Middle East (Syria, Iraq and Iran), France and Greece. During the second wave (1926-1936), approximately 10,000 Armenians repatriated, mostly from Bulgaria, Greece, and France. Although the third phase proved shortest, from 1946 to 1949, it nevertheless resulted in the repatriation of between 70,000 and 100,000 Armenians, mostly from the Middle East (the first group being from Beirut), Bulgaria, France and the United States. The yearning for return to "Armenia" was so strong as to compel them to leave their new communities behind in order to embrace life in Soviet Armenia.[8]

The third phase revealed a fundamental clash between the imagined and real Armenia. For most Armenian throughout the diaspora at the time, the imagined "Armenian homeland" was centered on the historic Armenian lands, now situated within the border of Turkey. For many a diasporan and repatriate (hayrenadardzner) yearning for the Armenian homeland, the reconceptualization of the "homeland" to encompass Soviet Armenia did not present any difficulty, but if they expected to heal their sense of alienation and isolation experienced in foreign lands, they were soon disappointed. Even for those who embraced the Soviet Armenian regime, migration to Soviet Armenia proved to be a traumatic experience. "Upon arrival in Armenia, instead of being welcomed as returning compatriots, the repatriates were mistreated, disparagingly referred to as aghpar and suspected by the Soviet authorities of being Western spies. Beginning in the late 1960s, a large number of these repatriates left Armenian never to return. Diasporan disillusionment with Soviet Armenian came to affix a new sense of loss of the historic homeland and led to the realization that dreams to return to the homeland were in fact no more than a myth of return.[8]

By the 1970s, the yearning for the return to the homeland, so intensely felt by the earlier immigrant generations in the United States, had come to be replaced by the intense need for community recognition in the multicultural society. it was "the issue of return," in the words of Kim Butler, "and the related sense of connection to the homeland, that [was] intrinsic to the diasporan experience, rather then a specific orientation toward physical return.[90]

Iran edit

Հայաստանի կառավարության մշակած նախնական ծրագրի համաձայն, 1946 թ. պետք է հայրենադարձվեին 8 930 ընտանիք կամ 28 800 մարդ, այդ թվում Իրանից` 4 930 ընտանիք կամ 15 800 մարդ, սակայն այդ տարի նախատեսվածից քիչ ընտանիքների հաջողվեց ներգաղթել Հայաստան (3 870 ընտանիք): Ներգաղթեցին Սպահանի նահանգի Փերիայի գավառից: Փերիան ամենամեծ հայաբնակ գավառն էր: Մինչև 1946 թ. ներգաղթն այն ուներ 24 հայաբնակ գյուղ` 16 հազար բնակչությամբ[91]

Այս գյուղերից ներգաղթածների վերաբնակեցման համար որոշված էին Մասիսի, Հոկտեմբերյանի, Էջմիածնի շրջանները: Սակայն բոլորին հնարավոր չեղավ տեղավորել այդ բնակավայրերում, ուստի նրանց մի մասը տեղաբաշխվեց Հրազդանում, Աբովյանում, Կիրովականում և Լենինականում[92]

Այսպիսով, 1946 թ. Իրանից Հայաստան ներգաղթեց ընդամենը 20 հազ. 597 մարդ, ներգաղթն ընդհատվեց Իրանի կառավարության հարուցած խոչընդոտների հետևանքով [93]

Հայաստանի կառավարությանն առընթեր ներգաղթի կոմիտեն, հաշվի առնելով Իրանում ու Հունաստանում ապրող հայերի վատ վիճակը, որոշեց 1947 թ. ներգաղթ կազմակերպել հենց այդ երկրների[93]

1947 թ. Խորհրդային Հայաստանի կառավարությունը որոշում կայացրեց ընդունել 20 հազ. մարդ, սակայն Իրանից այդ թվերին (1947–1949 թթ.) հայրենադարձություն տեղի չունեցավ: Զանգվածային հայրենադարձությունն ավարտվեց 1949 թ.:[94]

1946–1970 թթ. արտագաղթի հետևանքով իրանահայ գաղթօջախում տեղի ունեցան նկատելի փոփոխություններ: Դատարկվեցին շատ գյուղեր: Նոսրացած գյուղական բնակչությունը ցրվեց Իրանի տարբեր գավառներում: Շարժում սկսվեց դեպի Իրանի արդյունաբերական կենտրոնները, հատկապես մայրաքաղաք Թեհրան: Այդ տարիներին, հատկապես 1947 թ. ներգաղթի անսպասելի ընդհատումից հետո, շատերը սնանկացան և ընչազուրկ դարձան` տուժելով և նյութապես, և բարոյապես. մեծ դժվարություններով ու տարիների ընթացքում միայն մի մասին հաջողվեց վերականգնել կորցրածը:[95]

1946–1947 թթ. Հայաստան ներգաղթածների (ոչ միայն իրանահայերի) վիճակը նույնպես բարվոք չէր, հատկապես, հետպատերազմյան տարիներին: Առավել բարվոք էր 1960–1970-ականներին ներգաղթածների վիճակը, երբ երկրում անհամեմատ բարենպաստ պայմաններ կային մարդկանց նոր խմբաքանակ ընդունելու: Սակայն թե նախորդ և թե վերջին փուլում ներգաղթածները պետք է անց- նեին հարմարվելու (ադապտացիա) դժվարին ուղի՝ հաղթահարելով խորհրդային քաղաքական համակարգերից բխող գաղափարական, մտածելակերպի, պատկերացումների տարբերությունները, կենցաղային դժվարությունները, բարոյահոգեբանական բարդույթը և այլն:[95]

Stepanyan edit

http://hpj.asj-oa.am/2763/1/2010-1(149).pdf

[96]

hayrenadardz edit

http://hayrenadardz.org/category/%D5%B4%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AC


http://hayrenadardz.org/amatuni-virabyan.html


[97]

References edit

Sources
  1. ^ (in Armenian) "History". Back to the Point Project. Retrieved 12 January 2013.
  2. ^ a b Petrosian 2006, p. 15.
  3. ^ a b c d e Münz 2003, p. 160.
  4. ^ Markowitz 2004, p. 109.
  5. ^ a b c d Gibney 2005, p. 16.
  6. ^ a b c Mehendale 2004, p. 118.
  7. ^ a b c d Markowitz 2004, p. 117.
  8. ^ a b c Leoussi 2010, p. 124.
  9. ^ Bardakjian, Kevork B. (2000). A reference guide to modern Armenian literature, 1500-1920: with an introductory history. Detroit: Wayne State University Press. p. 230. ISBN 9780814327470.
  10. ^ Panossian 2006, p. 365.
  11. ^ a b c d Panossian 2006, p. 358.
  12. ^ Neely 2008, p. 249.
  13. ^ a b c d e f g Ayvazyan, Hovhannes (1999). Հայկական համառոտ հանրագիտարան [Brief Armenian Encyclopedia, volume 3]. Yerevan: Armenian Encyclopedia Publishing. pp. 283–284. ISBN 5-89700-010-7.
  14. ^ a b c d e f (in Armenian) Yazijyan, Gevorg (9 November 2008). "Հայրենադարձությանն առնչված մի քանի հասկացություններ և 20-րդ դարի հայկական հայրենադարձության պատմության ուրվագծեր" [Few concepts of repatriation and outlines of the Armenian repatriation of 20th century]. Azg Daily. Retrieved 8 January 2013.
  15. ^ Herzig 2005, p. 115.
  16. ^ Herzig 2005, p. 117.
  17. ^ Petrosian 2006, pp. 15–16.
  18. ^ "1946-1949". Back to the Point Project. Retrieved 12 January 2013.
  19. ^ a b c d Karentz 2004, p. 220.
  20. ^ Markowitz 2004, p. 110.
  21. ^ a b c d e f Petrosian 2006, p. 16.
  22. ^ Peterson 2004, p. 159.
  23. ^ a b Migliorino 2007, p. 95.
  24. ^ a b Suny 1993, p. 225.
  25. ^ a b Libaridian 2007, p. 25.
  26. ^ a b c Panossian 2006, p. 361.
  27. ^ a b c d e f g h Migliorino 2007, p. 94.
  28. ^ Libaridian 2007, pp. 24–25.
  29. ^ Libaridian 2007, p. 225.
  30. ^ Baladouni, Vahé (2010). Hmayeak Shēms a poet of pure spirit. Lanham: University Press of America. p. 48. ISBN 9780761850557. {{cite book}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  31. ^ Suny 1993, p. 226.
  32. ^ "1962-1982". Back to the Point Project. Retrieved 12 January 2013.
  33. ^ a b Stepanyan & Sargsyan 2008, p. 49.
  34. ^ a b c Stepanyan & Sargsyan 2008, p. 50.
  35. ^ a b c Stepanyan & Sargsyan 2008, p. 51.
  36. ^ Libaridian 2007, p. 26.
  37. ^ Suny 1993, p. 227.
  38. ^ (in Russian) "Всесоюзная перепись населения 1989 года. Распределение населения республик СССР и их регионов по месту рождения" [Census of 1989. Distribution of the population of the republics of the USSR and their regions by place of birth]. Demoscope Weekly. Retrieved 24 December 2012.
  39. ^ a b c Avetisyan 1979, p. 300.
  40. ^ Avetisyan 1979, p. 301.
  41. ^ Avetisyan 1979, p. 302.
  42. ^ Avetisyan 1979, p. 303.
  43. ^ Babayan, Nelli (2 June 2012). "Քաղաքական գործիչներն էլ են կռիվ-կռիվ խաղացել, ցոգոլ գողացել ու դասերը խափանել". Aravot. Retrieved 25 December 2012.
  44. ^ a b c d e f g h (in Armenian) Isahakyan, Avik (25 January 2011). "Մեր «ախպարները»" [Our 'brothers']. Aravot. Retrieved 24 December 2012.
  45. ^ SCREC 2008, p. 16.
  46. ^ SCREC 2008, p. 39.
  47. ^ SCREC 2008, p. 47.
  48. ^ SCREC 2008, pp. 120–121.
  49. ^ SCREC 2008, pp. 17–18.
  50. ^ SCREC 2008, p. 86.
  51. ^ SCREC 2008, p. 142.
  52. ^ SCREC 2008, p. 143.
  53. ^ SCREC 2008, p. 148.
  54. ^ SCREC 2008, p. 92.
  55. ^ SCREC 2008, p. 175.
  56. ^ SCREC 2008, p. 7.
  57. ^ SCREC 2008, p. 52.
  58. ^ a b SCREC 2008, p. 36.
  59. ^ SCREC 2008, p. 68.
  60. ^ SCREC 2008, p. 205.
  61. ^ SCREC 2008, p. 6.
  62. ^ a b Mehendale 2004, p. 119.
  63. ^ a b Markowitz 2004, p. 118.
  64. ^ a b Panossian 2006, p. 362.
  65. ^ a b c d Panossian 2006, p. 364.
  66. ^ a b c d e (in Armenian) Bayadyan, Hrach (26 January 2009). "Արտագաղթ, ներգաղթ եւ հասարակություն" [Emigration, immigration and society]. Hetq Online. Retrieved 8 January 2013.
  67. ^ "Սերժ Սարգսյան. հայաստանցի-ղարաբաղցի, երևանցի-ախպար հակադրությունները նեղմտություններ են". News.am. 29 April 2012. Retrieved 28 December 2012.
  68. ^ Akopian, Aram (2001). Armenians and the world: yesterday and today. Yerevan: Noyan Tapan. p. 98. ISBN 9789993051299.
  69. ^ (in Armenian) "Հրաչյա Ներսիսյան". Sundukyan State Academic Theatre of Yerevan. Retrieved 25 December 2012.
  70. ^ The Armenian Review. 32. Hairenik Association: 399. 1979. {{cite journal}}: Missing or empty |title= (help)
  71. ^ "Writing - Her Life's Mission". Retrieved 25 December 2012.
  72. ^ Nicholas Holding, Deirdre Holding. Armenia with Nagorno Karabagh (3rd ed.). Chalfont St. Peter, Bucks: Bradt Travel Guides. p. 48. ISBN 9781841623450.
  73. ^ "Varderesyan, Varduhi". Armenian Association of Film Critics and Cinema Journalists. Retrieved 23 March 2013.
  74. ^ (in Armenian) "Տիգրան Լեւոնյանի ծննդյան օրն է". Report.am. 14 December 2012. Retrieved 23 March 2013.
  75. ^ (in Armenian) "Լրացել է «Արաբո» ջոկատի հրամանատար Սիմոն Աչիկգյոզյանի մահվան 20-ամյակը". PanARMENIAN.Net. 30 April 2011. Retrieved 23 March 2013.
  76. ^ Cook, Bernard A. (2001). Europe Since 1945: An Encyclopedia, Volume 2. Routledge. p. 922. ISBN 9780203801741.
  77. ^ "Manaryan, Yervand". Armenian Association of Film Critics and Cinema Journalists. Retrieved 25 December 2012.
  78. ^ "On Kalents's centennial, artist's renovated museum opens to visitors". The Armenian Reporter. 28 April 2010. Retrieved 23 March 2013.
  79. ^ (in Armenian) "Ինքնակենսագրութիւն [Autobiography]". Hayrikyan's Official Website. Archived from the original on 21 January 2013. Retrieved 21 January 2013.
  80. ^ Dashtents, Khachik (1979). "Վերադարձ [Return]". Ռանչպարների կանչը [Call of Plowmen]. Yerevan: Soviet Writer. {{cite book}}: External link in |chapter= (help)
  81. ^ Hakobian, Levon (1998). Music of the Soviet age: 1917-1987. Stockholm: Kantat. p. 304. ISBN 9789197213349.
  82. ^ (in Armenian) Yekavyan, Tigran (26 February 2010). "Արտո Չաքմաքչյանի... կամ մարդկային դատը". Azg Daily. Retrieved 23 March 2013.
  83. ^ Akopian, Aram (2001). Armenians and the world: yesterday and today. Yerevan: Noyan Tapan. p. 124. ISBN 9789993051299.
  84. ^ Saghabalian, Anna (23 August 2005). "Writer Wants Diaspora Focus On Rule Of Law In Armenia". Radio Free Europe/Radio Liberty. Retrieved 25 December 2012.
  85. ^ Holmes, John L. (1982). Conductors on record. Greenwood Press. p. 166. ISBN 9780313229909.
  86. ^ (in Armenian) Danielyan, Samvel (9 February 2013). ""Նախագահի հրամանով էլ օտարամոլությունը չի վերանա"". Aravot Daily. Retrieved 23 March 2013.
  87. ^ (in Armenian) "Hakob Hakobyan" (PDF). Yerevan City Municipality. Retrieved 8 January 2013.
  88. ^ Olson, James Stuart (1994). An ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires. Westport, Connecticut: Greenwood Press. p. 49. ISBN 9780313274978.
  89. ^ a b Leoussi 2010, p. 123.
  90. ^ Leoussi 2010, p. 125.
  91. ^ Stepanyan & Sargsyan 2009, p. 45.
  92. ^ Stepanyan & Sargsyan 2009, p. 46.
  93. ^ a b Stepanyan & Sargsyan 2009, p. 48.
  94. ^ Stepanyan & Sargsyan 2009, p. 49.
  95. ^ a b Stepanyan & Sargsyan 2009, p. 51.
  96. ^ Stepanyan 2010, p. 7.
  97. ^ (in Armenian) Virabyan, Amatuni. "1946-1948թթ. Մեծ հայրենադարձությունը. հիմնահարցեր եւ խնդիրներ" [1946-1948 Great Repatriation: problems and challenges]. Back to the Point Project. Retrieved 8 January 2013.

Bibliography edit

Category:History of Armenia Category:Armenian Soviet Socialist Republic Category:History of the Soviet Union and Soviet Russia

Retrieved from "https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=User:Yerevantsi/Repatriation_of_Armenians&oldid=1184061676"