User:Wouterco/sandbox

De Tongerense heide

Introductie

een voorbeeld van heide

Gebiedsbeschrijving en Geschiedenis

De Tongerense Heide is een beschermd natuurgebied van ongeveer 43.8 hectare in de gemeente Epe. Het is een hooggelegen heuvelgebied met een verscheidenheid aan heide, ven en bos. Tijdens de laatste ijstijd in het Pleistoceen zijn er zandheuvels gevormd van 30-35 meter boven NAP. Er ligt ook een oud karrenspoor dat dateert van 1843-1871.

In het verleden was het gebied van de Tongerense Heide een sparrenbos. Dit sparrenbos is gekapt om de biodiversiteit van het gebied te verhogen. Tegelijkertijd met de kap is ook de bovenste bodemlaag verwijderd, zodat er een mogelijkheid ontstond voor de transitie van heide naar bos. Het deel waar de sparren stonden, bestaat nu uit een open heideterrein.

Verder werd er in het verleden in het gebied geplagd en stonden er boerderijen met schapen voor schapenbegrazing. Ook was de Tongerense heide toen nog geen beschermd natuurgebied.

In het huidige heidegebied zijn drie typen heide te vinden: dopheide (Erica tetralix), struikheide (Calluna vulgaris) en kraaiheide (Empetrum nigrum). In de vochtigste delen zijn vennen aanwezig met een verscheidenheid aan moerasplanten.

Het deel waar het bos gesitueerd is bestond vroeger voornamelijk uit grove dennen (Pinus sylvestris) en in mindere mate zomereik (Quercus robur) en ruwe berk (Betula pendula). Dit bos is gradueel ontstaan in de negentiende eeuw vanuit de heidevelden. Later is het uitgedund tot er open plekken ontstonden voor verjonging en diversificatie van het bos.

Ecologie

De Tongerense heide, gelegen aan de rand van de Veluwe, heeft een bijzonder hoge biodiversiteit, dit heeft te maken met de verschillen tussen dit gebied en het Wisselse Veen, wat er aan grenst. De overgang tussen deze gebieden markeert een verschil van hoog naar laag, en van droog naar nat. Hierdoor is er veel water aan het oppervlak te vinden en ontstaat er ruimte voor de bijzondere planten en dieren die graag in zo’n overgangsgebied leven (Natuurherstel Tongerense Heide, z.d.).

De Tongerense heide ligt ten opzicht van de Wisselse veen hoger en is droger, dit verschil lijkt op het eerste gezicht niet enorm maar is voldoende om twee compleet verschillende ecosystemen in stand te houden. Tussen de twee gebieden is een naaldbos gekapt, zodat er een goede verbinding is gevormd. Hierdoor kunnen dieren als de zandhagedis, heidevlinder en gentiaanblauwtje zich makkelijk verplaatsen (Geldersch Landschap en Kasteelen, z.d.) en (Frank van der Meer, z.d.).

Op de Veluwe groeien in totaal 5 verschillende heidesoorten, die op de Tongerense Heide allemaal te vinden zijn. Op de hogere, droge delen van het gebied groeit vooral struikheide, afgewisseld met kraaiheide. De vochtigere gebieden zijn begroeid met dopheide, uniek voor Europa (Geldersch Landschap en Kasteelen, z.d.). Alle drie deze soorten hebben behoefte aan een zure, voedselarme zandgrond. In de huidige klimatologische situatie brengt de regen genoeg stikstof mee de grond in om de bodem te verrijken waardoor grassen en kruiden heel makkelijk de heide kunnen overwoekeren. Dit vormt een grote bedreiging voor de heideplanten, en hoewel de heideplant een pionier is en hij in de vrije natuur inderdaad overwoekerd zou worden, wordt dit op de Veluwe regelmatig tegengegaan. Zo ook op de Tongerense Heide worden de verschillende heideplanten een handje geholpen. Eens in de zoveel tijd wordt er een kudde schapen over het land geleid, die de grassen en kruiden begrazen. De heide kan zo blijven staan en het gebied blijft min of meer in een pioniersstadium (Guido Hamelink & Sander Kristalijn, 2009).

De heide en het bos bieden beschutting en voedsel voor veel verschillende soorten dieren. Onder andere herten, zwijnen, haviken, konijnen, dassen en adders zijn te vinden op de Tongerense Heide. Maar ook de wolf leeft sinds een tijd op de Veluwe en kan zich op de Tongerense Heide vertonen. De wolf vormt een bedreiging voor de schaapskudde, die daarom ’s nachts in een extra beveiligde stal overnacht. De mest uit de schapenstal wordt weer gebruikt voor het bewerken van de grond (Remco Oosterkamp, persoonlijke communicatie, 11 juni 2021).

Door ondoorlatende lagen in de ondergrond van de Tongerense Heide zijn er, ondanks de hoge ligging, natte plekken en vennen waar regenwater blijft staan, zij maken onder andere de hoge biodiversiteit mogelijk. De vennen bieden een goede leefomgeving voor de met name de adder en de heikikker. Ook planten zoals veenpluis, snavelbies en de klokjesgentiaan groeien vaak in de buurt van nattere plekken (Geldersch Landschap en Kasteelen, z.d.) en (Frank van der Meer, z.d.).

Beheer

Het beheer op de Tongerense Heide wordt uitgevoerd door Geldersch Landschap. Het geldersch landschap is een stichting die een groot aantal natuurgebieden in Nederland beheert, waaronder de Tongerense heide. Er zijn een aantal maatregelen die worden genomen in de Tongerense heide. Een van de aandachtspunten is kwetsbare soorten. Een van de soorten die geholpen wordt is het vliegend hert, een kever die in dit gebied voorkomt. De beheerders graven boomstammen 0.5 meter in de grond. Deze boomstammetjes gaan dan vervolgens rotten, waarna het vliegend hert zijn eitjes in de boomstam legt.

Het beheer van de Tongerense Heide wordt alleen uitgevoerd door het geldersch landschap, maar is wel in samenwerking met andere beheersinstanties. Zo wordt bijvoorbeeld maaibeheer met naastgelegen gebieden deels gezamenlijk georganiseerd. Verder mag het geldersch landschap mogen zelf hun maatregelen bepalen.

Bedreigingen

De grootste bedreiging van dit gebied zijn toeristen. Het komt vaak voor dat toeristen de leefomgeving van bijvoorbeeld de zandhagedis verstoren door af te dwalen van de aangegeven paden. Dit wordt tegengegaan door meer uitleg te geven over de gevolgen hiervan, meer toezicht te houden en worden sommige paden afgezet om een groter gebied voor de diersoorten op de Tongerense Heide te creëren. Verder is klimaatverandering ook een factor die meespeelt in het beheer van dit gebied. Zo worden de fijnsparren in dit gebied bedreigd door de kever genaamd de letterzetter. Door de droogte naar aanleiding van klimaatverandering is deze kever een grotere bedreiging geworden. Aanpassingen voor deze veranderende omstandigheden wordt gedaan door bomen te planten die beter bestendig zijn tegen de hitte. Voorbeelden hiervan zijn de linde, de Europese kers, de esdoorn en de boswilg.

Geschiedenis en toekomst

Vroeger werd dit gebied gebruikt voor vee. Heidemaaisel werd gebruikt als voer voor schapen in potstallen, waarna de mest in het voorjaar in de landbouwgrond in de omgeving werd gebruikt. Dit wordt nog steeds gedaan, zei het op een veel kleinere schaal. Tegenwoordig wordt er ook gebruik gemaakt van machinaal maaien, maar het gebruik van schapen voor beheer heeft een grotere biodiversiteit tot gevolg.

Een van de plannen voor het beheer van dit gebied in de toekomst is het beter verbinden van het Wisselse Veen en de Tongerense Heide. De overgang van deze gebieden is nu nog vrij. Door deze overgang geleidelijke te laten plaatsvinden, is er een meer diverse omgeving wat leidt tot een hogere biodiversiteit.

Noemenswaardige soorten

Op de Veluwe woont sinds een paar jaar een wolvenroedel. De wolf vormt een bedreiging voor de schaapskudde maar desondanks is het een beschermde zeldzame soort. Naast de wolf zijn er nog meer zeldzame soorten te zien op de Tongerense heide, waaronder de zeldzame boomvalk, de zwarte mees, de grote zilverreiger, het vliegend hert (keversoort) en de beekoeverlibel.

Het beheer op de Tongerense Heide is er op gericht om deze zeldzame diersoorten te ondersteunen en gebruikt actieve methoden om de dieren te helpen.

Ook groeit er op de Tongerense heide bijzondere flora, zoals bijvoorbeeld de klokjesgentiaan, een klein blauw bloemetje die op zichzelf al veel bezoekers trekt. De zeldzame klokjesgentiaan is de enige waardplant van het gentiaanblauwtje, een vlindersoort.

De vennen en plassen op de Tongerense Heide bieden een uitkomst voor diverse veenmossen zoals moerasrus, knolrus, veelstengelige waterbies en veenpluis.