Maitegonza

Futami{{Traducción de|eu|Semelparity and iteroparity|fecha=22 de septiembre de 2016|740704446|total}}

Semelparo eta iteroparoak

Semelparitatea eta iteroparitatea izaki bizidunak izan ditzaketen bi ugaltze estrategia dira. Semelparoak bizitzan behin  ugaltzen dira soilik, eta normalean, ondoren hil egiten dira; iteroparoak berriz, hainbat alditan ugal daitezke. Botanikan, antzeko terminoak dira monokarpiko eta polikarpiko hurrenez hurren.

Semelparoen artean, urteko eta bi-urteko landare gehienak ditugu, baina baita Itsas Bareko izokinak, intsektu ugari, etab. ere. Iteroparoen artean berriz, hegazti eta ugaztun gehienak, Atlantikoko izokinak, zuhaitz gehienak eta belar perenneak ditugu.

Espezie semelparoek ugaltzeko baliabide guztiak erabiltzen dituzte, beraien biziraupenaren gainetik (ikus “konpentsazioak”-atala, beherago). Populazio iteroparoetan lehenengo zein bigarren ugal aldian hiltzen diren indibiduoak ere egon daitezke, baino heriotza horiek arrazoi desberdinengatik izan daitezke eta beraz, indibiduoa semelparo edo iteroparoa den zehazteko espezie populazioen ugaltzea aztertu behar da eta ez indibiduo konkretu bakarrarena. Beraz ugaldu ondoren hiltzen den indibiduo baten heriotza, “ugaltze ondoren hiltzearen sindromearen” parte ez bada, espeziea ez da semelparotzat hartuko.

Bereizketa hau urteko eta perenne landareen desberdintasunekin erlazionatuta dago. Urteko landarea bizi zikloa denboraldi bakarrean osatzen duena da, eta orokorrean semelparoa. Perenne landarea ordea, denboraldi bat baino gehiagotan bizi da eta orokorrean, baino ez beti, iteroparoa da.

Semelparo kontsideratzen diren espezie batzuk, zenbait baldintzapeetan, duten ugal aldi bakarra bi edo gehiagotan zatitzen dute.

Laburtuz

Semelparitatea

Semelparitate hitza biologo eboluzionista Lamont Cole –k sortu zuen, eta latinetik dator: “semel” = aldi bakarra eta “pario” = ugaldu. Hau da, aldi bakarrean ugaldu. Semelparitatea “big bang” ugaltzea bezala ere ezagutzen da, ugaltze aldi bakar hori handia eta hilgarria baita. Organismo semelparo baten ohizko adibidea Pazifikoko izokina da (Oncorhynchus spp.).  Izokin espezie hau urteetan zehar ozeanoan bizi eta ondoren ur gezetako korronteetara joaten da; bertan jaio, arrautzak jarri eta hiltzen delarik.  Intsektu asko (tximeleta, txitxarra eta efemeroptero espezieak moduan), araknido asko eta zenbait molusku (txibi eta olagarro espezie batzuk) semelparoen adibideak dira.

Semelparitatea osmerido eta paneka atlantikoetan ere ematen da, baina oso arraroa da arrai oseoak ez diren animali ornodunetan.  Anfibioetan soilik Hyla igel batzuetan ematen dela dakigu, narrastietan Madagaskar hego-mendebaldeko Furcifer labordi kameleoi bezalako  musker gutxi batzuetan eta Mexikoko mendi altuko Sceloporus bicanthalis-etan; eta ugaztunen artean, didelfido eta dasyurid martsupial gutxi batzuetan. Urteko landareak, zereal kultiboak eta ohiko barazki gehienak esaterako, semelparoak dira ere. Bizi luzeko semelparoen artean, agabea, Lobelia telekii eta bambu espezie batzuk ditugu.

Iteroparitatea

Iteroparitatea terminoa ere latinetik dator; “itero” = errepikatu eta “pario” = ugaldu. Gizakia seme bakarra izatea aukeratu dezakeen arren, biologikoki bere bizitzan zehar ondorengo ugari izateko ahalmena duenez, iteroparoa dela diogu. Animalia ornodunen artean, hegazti eta ugaztun guztiak eta narrasti eta arrain gehienak iteroparoak dira; ornogabeen artean berriz, molusku gehienak eta intsektu ugari (hala nola eltxo eta labezomorroak).

Semelparitatea vs. Iteroparitatea

Konpentsazioa

Konpentsazioa, organismo batek bere bizitzan zehar energia kantitate mugatua edo errekurtso erabilgarri jakina duen eta hainbat funtzioen artean sakabanatu beharreko “arau biologiko” bat da; hala nola, janari bilketa eta bikotea topatzea. Bizi estrategia honetan hazkuntza, ernalketa eta biziraupenaren arteko oreka bat ematea garrantzitsua da. Oreka hori gauzatzen denaren arabera  espezie konkretu bat  iteroparo edo semelparoa den esango dugu. Hainbatetan frogatu denez, espezie semelparoek iteroparoak baino ondorengo gehiago  izaten dituzte duten erreprodukzio bakarrean. Hala ere, bizitzan zehar behin baino gehiagotan ugaltzeko aukera dutenek, erditutako ondorengoen garapenean arreta handiagoa ezartzen dutenez, semelparoen garatutako ondorengoen balio numerikoak pareka ditzakete.

Konpentsazioetan oinarritutako eredu ez-linealak

Semelparitatea eta iteroparitatearen arteko eboluzioa aztertzeko eredu mota hau ondorengo ekoiztuak eta ondorengo ez-nabarien konpentsazio forma aztertzean datza. Termino ekonomikotan ari bagara, ondorengo produzitua, irabazien funtzio baten baliokidea litzateke, ondorengo ez-nabaria ordea, gastu edo kostu funtzio batena. Organismo baten ugaltze esfortzua (ugaltzeari ematen dion energia proportzioa) ondorengo produzituen eta ondorengo ez-nabarien arteko distantzia altuena den puntuan ematen da (ikus ondorengo grafikoa).

Organismo iteroparoen ugal esfortzuaren eredu grafikoa

Aurreko grafikoan produzitutako ondorengoen kostu marjinala geroz eta txikiagoa da, hau da, ondorengo gehigarri bakoitzeko, aurretiko ondorengoen kostuaren batez bestekoa baino txikiagoa da; eta ondorengo ez-nabaria berriz, hazten doa. Egoera honetan, organismoak ugalketarako baliabideen zati bat soilik erabiltzen du gainerakoa hazkuntza eta biziraupenera bideratzen duelarik;  horrela etorkizunean berriro ugaldu ahal izango da. Bestalde, aurkako eredu ere bada (ikus beheko grafikoa). Kasu honetan, produzitutako ondorengoen kostu marjinala hazkuntza eta ondorengo ez nabarien beherapena emango litzateke. Eredu honek ugaltze aldi bakarra faboratuko du.  Organismoak ugaltze aldi bakar horretan erabiliko ditu baliabide guztiak, ondorioz, hilko da.

Organismo semelparoen ugal esfortzu eredu grafikoa

Bet-hedging eredua

Iteroparitatea, aurrez jakin ezin daitekeen gazteen biziraupenaren estaldura aztertzen du eredu honek.

Cole -n paradoxa eta eredu demografikoak

Sistema bizietan oinarritzen den eredurik sendoena, demografikoa da. 1954. urtean, Lamont Cole –k hainbat ondorio interesgarri azaldu zituen:

Urteko espezie bat kontuan hartuta, intrintseko populazioaren handipenaren irabazi absolutua, kumaldiaren batez besteko tamainarekiko, indibiduo bat gehiago izanda ere, urteko espeziea ez den batekin baliokidea izango da. Adibidez, suposa dezagun espezie iteroparo bat, zeinak, urteko kumaldiaren batez bestekoa 3 umetakoa dela, eta semelparo espezie batena 4koa, ondoren hiltzen delarik. Bi espezie horiek, populazioko hazkuntza tasa berdina izango dute.

Colek 1954an, estrategia semelpara edo iteroparoa abantailatsua noiz izango zen azaldu zuen, iteroparitatea hautespena faboratua izango zeneko baldintzak eskasak zirela ondorioztatuz; hala ere, naturan ugaltze iteroparoa duten organismo ugari daude. Kontraesan horri deritzo “Colen paradoxa”

Colek, berak eginiko azterketan, espezie iteroparoetan hilkortasuna 0 -tzat hartu zuen. 20 urte beranduago, Charnov eta Schaffer -ek, gazte eta helduen hilkortasunen arteko desberdintasunak semelparoetan iteroparoetan baino askoz esangarriagoak zirela azaldu zuten, “Colen paradoxa” konponduz. Ondoren, Young –ek eredu demografiko orokorrago bat eratu zuen.

Eredu demografiko horiek, errealitateko sistemekin frogatzerakoan, beste ereduak baino askoz ere arrakasta handiagoa izan dute. Espezie semelparoek, helduen hilkortasuna esperotakoa baino handiagoa dela ikusi da. Iteroparoen ekoizpena ekonomikoagoa da ugal baliabide guztiak lehenengo ugaltze aldian jartzea baino.

r/k aukeraketa

Semelparitatea r estrategen ezaugarria izan daiteke, iteroparitatea ordea K estrategena.

Ikus gainera

• Urtek landareak
• Biurteko landareak
• r/k aukeraketa
• Ekologia

Erreferentziak

1.    Gotelli, Nicholas J. (2008). A Primer of Ecology. Sunderland, Mass.: Sinauer Associates, Inc. ISBN 978-0-87893-318-1

2.    ↑ Futami, Kyoko; Akimoto, Shin-ichi (2005-12-01). "Facultative Second Oviposition as an Adaptation to Egg Loss in a Semelparous Crab Spider". Ethology. 111 (12): 1126–1138. doi:10.1111/j.1439-0310.2005.01126.x. ISSN 1439-0310.  

3.    ↑ Hughes, P. William; Simons, Andrew M. (2014-08-01). "Changing reproductive effort within a semelparous reproductive episode". American Journal of Botany. 101 (8): 1323–1331. doi:10.3732/ajb.1400283. ISSN 0002-9122. PMID 25156981.   

4.    ↑ Cole, Lamont C. (June 1954). "The Population Consequences of Life History Phenomena". The Quarterly Review of Biology. 29 (2): 103–137. doi:10.1086/400074. Retrieved June 22, 2013.. Retrieved June 22, 2013 

5.    ↑ Robert E. Ricklefs and Gary Leon Miller (1999). Ecology. Macmillan ISBN 0-7167-2829-X

6.    ↑ Andersson, Matle; Sexual Selection; p. 242. ISBN 0691000573

7.    ↑ "A unique life history among tetrapods: an annual chameleon living mostly as an egg". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 105: 8980–4. 2008. doi:10.1073/pnas.0802468105. PMC 2449350. PMID 18591659. 2449350  

8.    ↑ "Demography of a Semelparous, High-Elevation Population of Sceloporus bicanthalis (Lacertilia: Phrynosomatidae) from the Nevado de Toluca Volcano, Mexico" in The Southwestern Naturalist 56(1):71-77. 2011

9.    ↑ Leiner NO, Setz EF, Silva WR (February 2008). "Semelparity and Factors Affecting the Reproductive Activity of the Brazilian Slender Opossum (Marmosps paulensis) in Southeastern Brazil". Journal of Mammalogy. 89 (1). American Society of Mammalogists: 153–158. doi:10.1644/07-MAMM-A-083.1. Retrieved 2010-10-15.. Retrieved 2010-10-15 

10.  ↑ Young, Truman P.; Carol K. Augspurger (1991). "Ecology and evolution of long-lived semelparous plants". Trends in Ecology and Evolution. 6 (9): 285–289. doi:10.1016/0169-5347(91)90006-J. PMID 21232483.  

11. ↑ Paul Moorcroft, "Life History Strategies" (lecture, Harvard University, Cambridge, MA 9 February 2009).

12.  ↑ Roff, Derek A. (1992). The Evolution of Life Histories. Springer ISBN 0-412-02391-1

13.  ↑ Lamont C. Cole. "The Population Consequences of Life History Phenomena." The Quarterly Review of Biology 29, no. 2 (June 1954): 103-137

14.  ↑ Charnov, E.L.; Schaffer, W.M. (1973). "Life history consequences of natural selection: Cole's result revisited". American Naturalist. 107: 791–793. doi:10.1086/282877. 

15.  ↑ Young, T.P. (1981). "A general model of comparative fecundity for semelparous and iteroparous life histories". American Naturalist. 118: 27–36. doi:10.1086/283798. 

16.  ↑ Young, T.P. (1990). "The evolution of semelparity in Mount Kenya lobelias". Evolutionary Ecology. 4: 157–171. doi:10.1007/bf02270913. 

17.  ↑ Lesica, P.; Young, T.P. (2005). "Demographic model explains life history evolution in Arabis fecunda". Functional Ecology. 19: 471–477. doi:10.1111/j.1365-2435.2005.00972.x. 

18.  ↑ Michael Begon, Colin R. Townsend, John L. Harper (2006). Ecology: from individuals to ecosystems. Wiley-Blackwell ISBN 1-4051-1117-8

Gehiago jakiteko

• (peer-reviewed) Nature Education Knowledge entry on Semelparity
• De Wreede, R.E, and T. Klinger. Reproductive strategies in algae. pp. 267–276 in: Plant Reproductive Ecology: Patterns and Strategies. J.L Lovett-Doust & L.L Lovett-Doust (eds). Oxford University Press.
• Fritz, R.S.; Stamp, N.E.; Halverson, T.G. (1982). "Iteroparity and semelparity in insects". The American Naturalist. 120: 264–68. doi:10.1086/283987.