مقایسه اسکلت فولادی و بتن مسلح
دیری است که در حیات علمی و حرفه ای خود با سوالات زیادی در رابطه با انتخاب نوع سـازه از سوی افراد گوناگون مواجه هستم. مزایا و معایب هر یک از سیستم ها محور اصلی سوالات را تشکیل داده اند. برای اسکلت ساختمان، سازه‌ی فولادی بهتر است یا بتن آرمه ؟
ابتدا به قصد یافتن پاسخ برای خود به مطالعه و پژوهش در جوانب کار دست زدم و سپس به منظور تدوین جوابی جامع و کامل به پرسش صاحبان پـروژه‌ها و علاقه‌مندان، به تالیف این مقاله روی آوردم.
دلیل دیگری نیز در این اقدام دخالت داشت و آن رویگردانی دست اندرکاران ساخت و ساز و اجرای ساختمان شهر تبریز از بکارگیری اسکلت فولادی در ساختمان بود که در این مورد توضیحی تحت عنوان تحول تاریخی آمده است. امید است این مقاله تلنگری باشد در مسیر بازگشت اسکلت فولادی به عرصه صنعت ساختمان تبـریـز.
قبل از مهندسی مدرن و افزایش توانمندی مهندسان در بهسازی بتن و فولاد، معماری جهان شامل سنگ، چوب، خشت و کاهگل بود ولی اکنون راه زیادی پیموده شده و آسمان شهر در سایه برجهای بلند رو به تاریکی است.
علم و صنعت منقلب شده و گزینه‌های بیشتری برای انتخاب مصالح ساختمانی در اجرای ساختمان پیش روست و این انتخاب چالشی عظیم برای معماران و مهندسان ساختمان محسوب میشود. زیرا تصمیم در این مورد، تاثیر مثبت یا منفی بر هزینه، مدت زمان و کیفیت کلی ساختمان خواهد داشت. از این روست که طراحان و مشاوران با این سوال تکراری از سوی سازندگان ساختمان مواجه هستند : کدام مصالح و چـرا ؟
به طور کلی کاربرد مواد و مصالحی که در ساختمان مناسب‌اند به دقت و احتیاط طراحان در انتخاب آنها وابسته است و این امر در مورد انتخاب مواد تشکیل دهنده سازه‌ی ساختمان که به معنی واقعی کلمه، ستون فقرات ساختمان و تامین کننده ایستایی آن است، اهمیت ویژه‌ای خواهد یافت چرا که سازه‌ی هر ساختاری از حیث ارزش مالی و کیفی، ایمنی و مدت زمان ساخت از جایگاه موثر و مهمی در تصمیمات مدیران پروژه برخوردار است.
در جهان توسعه یافته امروز دو ماده اصلی در سازه‌ها مطرح است که هر یک با مزایا و معایب هم زاد خود، به ماده اصلی تشکیل دهنده اکثر سازه‌های در حال ساخت تبدیل شده‌اند. این دو ماده عبارتند از فولاد و بتن که به دلیل وجود تفاوت در خواص و قابلیت های این دو ماده پاسخی استنتاجی بر سوال ” اسکلت فولادی یا بتن مسلح ؟ ” تدوین شده است که ضمن بررسی پارامترهای موثر در تصمیم گیری، از جمله ایمنی، کیفیت، اقتصاد، محیط زیست، بهسازی، دوام و زیبایی به پاسخ آن خواهیم رسید.
در این متن، تاثیر انتخاب سازه بر پارامترهای حوزه‌ی خرد که در مقیاس یک ساختمان مطرح هستند مورد بررسی قرار گرفته است. در اصل سازه فولادی با سقف عرشه فولادی واسکلت بتن آرمه مورد مقایسه مستقیم قرار گرفته اند. در مقاله دوم به تعاریف و مفاهیم توسعه پایدار شهر و عوامل موثر در تحقق آن پرداخته شده است. در مقاله سوم با تشریح ارتباط میان نتایج فصل اول و اصول مطرح شده در فصل دوم به تاثیر ترویـج اسکلت فولادی در صنعت ساختمان در توسعه پایدار شهرها اشاره شده است. در فصل نهایی خلاصه و جمع بندی از مطالب کتاب به صورت جداول خلاصه شده با چشم اندازی کلی تقدیم شده است.
تحول تاریخی ساخت و ساز در تبریز
editرویداد زلزله منجیل و رودبار در سال ۱۳۶۹ خورشیدی به منزله نقطه عطفی در برنامه مقاوم سازی و استفاده از مصالح ساختمانی استاندارد در ساخت و ساز کشور محسوب میشود. این زلزله چنان تاثیر گذار بود که میتوان گفت بعد از آن رویداد، ستاد مدیریت بحران وزارت کشور شکل گرفت، سازمان نظام مهندسی ساختمان تاسیس شد و آیین نامههای ساخت و ساز مقاوم در کشور تدوین شد و مراکز پژوهشی مرتبط با زلزله بسط و توسعه یافتند.
قانون نظام مهندسی از اول سال ۱۳۷۵ خورشیدی جهت اجرا به وزارت راه و شهرسازی ابلاغ شد و تقریباً میتوان گفت که سخت گیری‌های نظارتی و پیش گیرانه در امر ساختمان آغاز گردید. از این دوران بود که هزینه ساخت به طرز چشمگیری افزایش یافت از هزینه‌های مشاوره، طراحی و نظارت گرفته تا ساخت و ساز فیزیکی همه تحت تاثیر قانون نظام مهندسی و آیین نامه‌ها گرانتر انجام شدند. این بود که سازندگان به فکر انتخاب روشهای ارزانتر برای احداث ساختمان افتادند.
در این میان استفاده از سیستم قاب خمشی با بتن آرمه به دلیل سهولت طراحی سازه و استفاده از مصالح ارزان قیمت و نیروی کار فراوان و غیر متخصص مورد توجه قرار گرفت و به سرعت همه گیر شد. بر عکس اسکلت فولادی با پیچیدگی طراحی و محاسبه، الزام اجرای مهاربندی که تاکنون دیده نشده بود و عدم امکان عدول از نقشه در المانهایی که دائماً در معرض دید و بازبینی و نظارت بودند این سیستم را به لا به لای تاریخ فرستاد.
دیری نگذشت که در افکار عمومی، ساختمان احداث شده با اسکلت بتن آرمه با آن مقاطع قطور و سنگین به نمودی از ساختمان بسیار مقاوم و برعکس ساختمان اسکلت فولادی به ساختمانی قدیمی و ضعیف بدل شد و تاثیر این نگرشدر مطلوبیت ساختمان برای مشتری، سازندگان را در مرحله خرید و فروش به استفاده از اسکلت بتن آرمه مجبور کرد. حتی تصور سیستم دیگری غیر از اسکلت بتن آرمه یک ریسک بازاریابی و مالی محسوب شد.
ایمنی
editشکی نیست که احساس امنیت جانی، مالی و روحی ساکنان و کاربران یک ساختمان در سایه استخوان بندی و سازه‌ی مطمئن آن ایجاد میشود. در مقایسه مستقیم میان سازه فولادی و سازه بتن آرمه با توجه به وجود ضوابط و آیین‌نامه‌های معتبر در جهان و کشور خودمان که از پشتوانه علمی و آزمایشی بسیار بالایی برخوردارند، اصولا تفاوتی میان این دو سیستم از نظر ایمنی وجود ندارد. زیرا در هر دو سیستم، مقاومت در مقابل نیروهای استاتیکی و دینامیکی، بارهای بهره برداری، نیروهای طبیعی همچون زمین لرزه، طوفان و انفجارهای عمدی و غیر عمدی با دقت قابل قبولی محاسبه و طراحی می‌شوند لذا به شرط تامین پیش فرض های طراحی هر دو نوع اسکلت فولادی و اسکلت بتن آرمه از ایمنی مطلوب برخوردارند. ولی در حالتی که عوامل غیر مستقیم را در روند مقایسه وارد کنیم، شرایط تغییر کرده و برخی تفاوت ها را به شرح زیر شاهد خواهیم بود.
در مورد زمین لرزه‌های خفیف، خاصیت ذاتی بتن بر علیه آن است. زیرا بتن یک ماده مقاوم در برابر فشار است و تحت اثر نیروهای کششی و برشی ترک می‌خورد و دیگر مقاومت نشان نمی‌دهد. لذا در اثر زمین لرزه و طوفان‌هایی که ساختمان به سلامت آنها را پشت سر می‌گذارد در بتـن اعضای باربر جانبی ترک‌هایی ایجاد میشود که ماندگار هستند و این ترک‌ها با تکرار نیروهای مشابه افزایش و گسترش می‌یابند که در مجموع اثر منفی بر عملکرد و ایمنی ساختمان بتن مسلح بر جا می‌گذارند. در مقابل، فولاد با خاصیت همسانی مقاومت که در کشش و فشار دارد نیروهای دینامیکی به بزرگی زیر حد تسلیم را با کفایت تمام جذب و مستهلک میکند و مقاطع فولادی مطابق طرح اولیه به عملکرد خود ادامه می‌دهند. لذا سازه بتن آرمه بعد از تجربه اولین زمین لرزه خفیف دیگر سازه اول نیست ولی سازه فولادی در همان کیفیت اولیه باقی‌ست.
عملکرد سازه در زمان نزدیک به خرابی ساختمان نیز که در حفظ جان ساکنان آن بسیار موثر است از دیگر وجوه بحث ایمنی است. در سازه بتن آرمه به محض ترک خوردن بتن، قطعات شکسته‌ی آن از سقف و تیرها شروع به ریزش بر سر و روی افراد در حال فرار خواهد کرد که این پدیده باعث مجروح شدن سعوبت فرار و ایجاد اضطراب مضاعف در افراد پناه جو خواهد شد. اما در اسکلت فولادی و به خصوص در مورد ساختمانهایی که سقف آنها از نوع دال مرکب عرشه فولادی است، قطعات جدا شونده به حداقل ممکن رسیده است و این مشکل در هنگام زلزله بسیار کم اثر است.
اکثـر سازه‌های بتن آرمه بدون نیاز به تمهیدات خاص، در مقابل حریق مقاوم هستند. بتنی که میلگردهای طولی و عرضی مقاطع را محاصره کرده به عنوان پوشش محافظ، مانع از انتقال حرارت آتش به میلگرد میشود. این شرایط در اسکلت فولادی فرق میکند بدین معنی که قطعات سازه فولادی میبایست در برابر حریق محافظت شوند. البته رفع این ضعف سازه فولادی بسیار ساده بوده و در جهان به تجارب خوبی دست یافته اند. در بیشتر موارد، المانهای سازه‌ای در داخل نازک کاری ساختمان و اجزای معماری قرار می‌گیرند و نیاز به اقدام ویژه برای محافظت از آتش نیست.
فقط در مورد سازه‌ی ساختمانهایی که بنا به کاربردشان، قطعات سازه فولادی به صورت پدیدار (Expose) نصب شده اند اجرای پوشش ضد حریق به سهولت تمام و با قیمت مناسب از مواد گوناگون مقدور است.
وزن اسکلت فولادی حدود ۷۵% سبک تر از اسکلت بتن آرمه است. بر مبنای قانون دوم نیوتن نیروی تولید شده ناشی از شتاب زمین لرزه که بر ساختمان وارد میشود با وزن ساختمان نسبت مستقیم دارد لذا در شرایط یکسان بدیهی است که نیروی وارد شونده به ساختمان بتن مسلح به مراتب بیشتر از نیروی وارده بر اسکلت فولادی خواهد بود و این افزایش نیرو با وجود پیش بینی کامل در مراحل طراحی سازه، باز هم بر علیه ایمنی است.
سبک تر بودن اسکلت فولادی یک مزیت بسیار راه گشا در مورد احداث ساختمان در زمین های سست محسوب میشود. کاهش وزن ساختمان از هر بخش که باشد، منجر به کاهش تنش زیر شالوده خواهد شد و این موضوع امکان ساختمان سازی را با اطمینان بیشتر بر روی خاکهای سست فراهم میکند. لذا در زمین های نوع سه و خاکهای کم مقاومت انتخاب اسکلت فولادی به عنوان گزینه‌ای مناسب در مقابل احداث شالوده‌های عمیق و شمع کوبی مطرح شده و مورد توجه طراحان سازه قرار می‌گیرد.
در مجموع میتوان گفت که تئوری طراحی ساختمان در سازه فولادی و بتن آرمه بر اساس سطح ایمنی بهره برداری یکسان بنا نهاده شده است ولی از مطالب فوق نتیجه می‌گیریم که در بلند مدت با حفاظت فولاد در مقابل حریق میتوان در مناطق لـرزه خیز با سازه فولادی، ایمنی و امنیت جانی، مالی و روحی بیشتری را به خدمت گرفت.
کیفیت
editدر بحث کیفیت، سازه‌های فولادی و سازه‌های بتن آرمه دو تفاوت اساسی با هم دارند، یکی در مواد اولیه متشکله و دیگری در فرآیند ساخت و اجرای ساختمان، که این دو عامل اصلی کیفیت اسکلت تمام شده ساختمان را تحت الشعاع قرار می‌دهند.
در مورد مواد اولیه باید گفت که سازه فولادی با انواع فولاد در شکل‌ها و مقاطع کارخانه‌ای ساخته میشود ولی سازه بتن مسلح بتن با بیش از چهار ماده و میلگرد تشکیل میشود که کیفیت تک تک این مواد در محصول نهایی موثر است. مقاطع یا ورق فولادی در کارخانجات صنعتی و تحت شرایط استاندارد بین المللی و تحت کنترل کیفی سطح بالا، با ابعاد دقیق تولید میشود که محصول خروجی با درجه اطمینان بالایی همگن و مطابق فرضیات طراحی است اما وجود مصالح همگن و استاندارد برای بتن دور از دسترس بوده و مهمتر از همه، رسیدن به اختلاط مناسب این مواد در کارگاه، دشوار است.
در باب فرآیند ساخت نیز گفتنی است که عوامل انسانی در تمامی تولیدات صنعتی منشا خطا و اشتباه هستند که در ساختمانهای بتنی به دلیل وجود مراحل زیاد در مراحل تولید و ریختن بتن در قالب، بیشترین تاثیر را دارند. کارگروه‌های غیر مسئول، بدون علم لازم، رگ سازه بتن آرمه را به دست دارند که وظیفه خطیر اختلاط مشتی شن و ماسه‌ی بی شناسنامه را با مقداری نامشخص آب و سیمان به عهده گرفته‌اند به امید تولید بتنی با مقاومت مشخصه‌ی مندرج در گوشه نقشه سازه.
فرآیند ساخت اسکلت بتن آرمه به صورت مراحل منقطع و بلند مدت است که در طول مدت اجرای آن شرایط آب و هوا، دمای محیط، کیفیت مصالح، ابعاد و هندسه قالب، کارگران و نوع سیمان به شدت در حال تغییر و نوسان است که نتیجه آن تولید بتنی با بی شمار کیفیت گوناگون در کارگاه و عناصر سازه‌ای با مشخصات هندسی و مکانیکی ناهمسان و متفاوت است.
در مقابل سازه فولادی را داریم که در طی مراحل استاندارد در کارخانه‌ای در شرایط ثابت و روی زمین به دور از شرایط جوی نامساعد، بدون باد و سرما با کنترل و آزمایش جوش ساخت میشود و در طول چند روز با پیـچ و مهره استاندارد در محل ساختمان مونتاژ و نصب میشود.
آزمایش کشش فولاد و تست جوش در کمتر از یک روز قابل انجام است ولی جهت حصول اطمینان از نتایـج مقاومت بتن حداقل ۲۸ روز وقت لازم است و از طرف دیگر نتایـج به دست آمده برای بتنی است که در شرایط آزمایشگاهی بسیار بهتر از شرایط واقعی مورد بررسی قرار گرفته است و تردیدی نیست که این مشت بتن نمونه خروار به کار رفته در اسکلت نیست حتی در مورد بتن‌های تولید شده در کارخانه‌های بتن آماده.
افزایش کیفیت مصالح سنگی و سیمان ناشی از کاهش برداشت و کاهش تقاضا را میتوان از مزایای غیر مستقیمی دانست که ساخت و ساز فولادی به آن منجر میشود. یعنی افزایش ساختمان سازی فولادی باعث ارتقای کیفیت سازه های بتنی نیز خواهد شد.
در مقایسه‌ی کیفیت فولاد و بتن، فولاد با تفاوت چشمگیری برنده است و بتن با توجه به ساختار ذاتی خود و روش مرسوم فعلی در احداث ساختمان حرفی در مورد کیفیت ندارد.
مقاوم سازی
گذر زمان شرایط را تغییر میدهد، نیازها و اولویت ها را نیز همچنین. مرمت، بهسازی و مقاوم سازی سازه های بتن آرمه بسیار دشوار است و مستلزم صرف هزینه های زیاد برای نمونه برداری و آزمایش مقاومت مواد و مطالعه اطلاعات اولیه از وضع موجود و سپس تجویز دستورالعمل اصلاحی کاری تخصصی و گران است که اغلب این هزینه ها و روشهای غلاف بندی یا استفاده از FRP ها در مورد پروژه ها توجیه ندارند.
در مقابل بهسازی و مقاوم سازی سازه‌های فولادی را داریم که به سهولت میتوان قطعات الحاقی مورد نیاز را با حداقل امکانات و تخصص به اعضای سازه‌ی موجود متصل کرد و طرح جدید را تحقق بخشید. سهولت تعمیر و بهسازی سازه‌های فولادی باعث افزایش عمر مفید ساختمان شده و تخریب و نوسازی آن را به تاخیر میاندازد که ذات این عمل به نفع اقتصاد و محیط زیست است.
گذر زمان شرایط را تغییر میدهد، نیازها و اولویت ها را نیز همچنین. مرمت، بهسازی و مقاوم سازی سازه های بتن آرمه بسیار دشوار است و مستلزم صرف هزینه های زیاد برای نمونه برداری و آزمایش مقاومت مواد و مطالعه اطلاعات اولیه از وضع موجود و سپس تجویز دستورالعمل اصلاحی کاری تخصصی و گران است که اغلب این هزینه ها و روشهای غلاف بندی یا استفاده از FRP در مورد پروژه ها توجیه ندارند.
در مقابل بهسازی و مقاوم سازی سازه‌های فولادی را داریم که به سهولت میتوان قطعات الحاقی مورد نیاز را با حداقل امکانات و تخصص به اعضای سازه‌ی موجود متصل کرد و طرح جدید را تحقق بخشید. سهولت تعمیر و بهسازی سازه‌های فولادی باعث افزایش عمر مفید ساختمان شده و تخریب و نوسازی آن را به تاخیر میاندازد که ذات این عمل به نفع اقتصاد و محیط زیست است.
دوام
editدر پروژه هایی که سازه اصلی به صورت عریان و بی دفاع در معرض حمله عوامل جوی قرار دارد، موضوع دوام مواد در مقابل خورندگی محیط و اثرات یخ زدن و باز شدن های متوالی و رطوبت هوا از اهمیت به سزایی برخوردار است. وجوهی از ساختمان ها که مشرف به محیط بیرون بدون نازک کاری رها می شوند یا تیرها و پایهی پل های سبک و سنگین و سازه‌های صنعتی از جمله نمونه هایی برای اهمیت دوام بلند مدت قطعات سازه هستند.
در مناطق سردسیر ساختارهای بتن آرمه بسیار آسیب پذیرند چرا که پوشش نهایی بتن‌های در معرض هوا در اثر یخبندان به سرعت پوسته پوسته شده و میلگرد اصلی را بدون محافظ رها میکند.
در مجاورت محیط های اسیدی یا قلیایی نیز نفوذ مواد خورنده از ترک های ایجاد شده در بتن و رسیدن آنها به میلگرد آسان خواهد بود. محافظت فولاد در مقابل عوامل خورنده و مخرب آسان است زیرا یخبندان های متوالی بر فولاد بی اثرند و با انواع رنگ های آلکیدی، اپوکسی و محافظت کاتدی میتوان به صورت تمام و کمال از فولاد محافظت کرد.
سهولت اتصال المانهای غیر سازه ای نیز از دیگر مزایای اسکلت فولادی است که در ساختمان بتنی به طور معمول اقدام به تخریب غیر اصولی بتن و جوشکاری قطعات به میلگرد میشود که تاثیر منفی آن در کفایت فنی مقطع بلا انکار است. حتی در بهترین حالت صفحات دفنی در هر گوشه و کنار سازه نصب میشود که خود این آیتم مستلزم صرف وقت و هزینه برای نصب و کنترل است.
در حالی که اتصال نبشی نما، آویز سقف کاذب، آویز بست تاسیسات، درهـا، اسکلت آسانسور و مهار دیوارها به سازه فولادی بسیار آسان، تمیـز و با کیفیت است.
زیبایی
editمقاومت فولاد بیش از ۱۱ برابر مقاومت فشاری بتن متداول است. از این رو، در ساختمانهای بلند ابعاد ستونهای بتنی موضوعی چالش برانگیز است. مقاطع ظریف و کم حجم در اسکلت فولادی، کمک شایانی به معماران و طراحان ساختمان میکند.
تاثیر کوچک شدن ابعاد ستون و تیرها را میتوان بر جابجایی خودرو در پارکینگ ها، همچنین در افزایش مساحت مفید واحدهای آپارتمانی به ویژه واحدهای تجاری و خدماتی در نظر گرفت.
سهولت و قابلیت طراحی دکوراسیون داخلی و سقف ساختمان، کاهش فضاهای مرده ایجاد شونده در اطراف اتاق پله و چاه آسانسور و داکت ها از لحاظ کاربردی و اقتصادی قابل توجه هستند.
مدت زمان
editوقت طلاست و شکی در آن نیست. پروژه های عمرانی نیز یکی از بارزترین مصادیق عملی این جمله پند آموز است. سرعت اجرای اسکلت فولادی بیش از ۲ برابر اسکلت بتن مسلح مشابه است و سیستم سازه فولادی با اتصالات پیـچ و مهره‌ای و سقف عرشه فولادی یکی از روشهای ساخت ساختمان است که بر اساس پیش ساخته سازی و صنعتی سازی مطرح بوده و امکان ساخت خارج از کارگاه در این سیستم میسر است و شرکت زیـبانـهاد نیز در طراحی و ساخت این سازه‌ها پیشرو می‌باشد.
سرعتی حدود ۲ برابر، در مورد یک ساختمان کاملاً عادی با تعداد طبقات زیر ۸ طبقه از روی زمین بکر برآورد شده است و در مناطق سرد سیر که عملیات اجرایی پروژه با یک فصل زمستان تـداخل دارد، میبایست حداقل ۳ ماه نیز به مدت پروژه بتنی علاوه کرد. در حالی که ساخت قطعات اسکلت فولادی در فصل زمستان، در کارخانه قابل انجام است.
ادامه اجرای اسکلت بتن آرمه به وجود شرایط جوی مساعد و حصول مقاومت بتن وابسته است که مستلزم گذر زمان جهت رسیدن بتن به مقاومت مشخصه اولیه است که این عوامل قابلیت افزایش نیروی کار را محدود میکنند. در صورتی که در فرآیند ساخت اسکلت فولادی افزایش شیفت کاری و نیروی کار در کارخانه و کارگاه در تمام فصول سال به سهولت مقدور است.
زمان لازم برای آماده سازی زمین جهت شروع کار و رساندن کار به روی بتن مگر نیز یک بازه زمانی نسبتاً زیاد است که سازه فولادی در این مرحله پیشی می‌گیرد. اگر در ملک پروژه بنای قدیمی وجود داشت که نیاز به تخریب دارد یا ساختمان زیرزمین داشته باشد و حایل بندی ساختمان های مجاور و پایدارسازی خاک نیاز باشد یا شمع و پی سازی ویژه‌ای ضرورت یابد، مدت انجام این قبیل عملیات نیز به مدت پروژه اضافه خواهد شد در حالی که ساخت قطعات اسکلت فولادی هم زمان با عملیات تخریب، گود برداری و پی سازی و احداث سازه نگهبان در کارخانه قابل انجام است.
تغیـیرات قوانین شهرسازی و شرایط اقتصادی و سیاسی کشور در طول مدت پروژه که بر قیمت بازار مسکن تاثیر دارند، از اختیار سازنده ساختمان خارج است. لذا تسریع در عملیات ساخت و تکمیل ساختمان منجر به کاهش آسیب ناشی از این قبیل عوامل خواهد شد.
هزینه‌های بالاسری کار که به طور معمول در جریان کار صرف می‌شوند به طور مستقیم به گذشت زمان ارتباط دارند که کاهش زمان باعث کاهش این مخارج میشود. حقوق ماهیانه مدیران پروژه، مشاور و مهندسان ناظر، مجری ذی صلاح، کارکنان دفتر فنی، نگهبان و انباردار، اجاره ماشین آلات، بهره بانکی و افت سرمایه، مصرف برق، گاز، آب، تمدید مجوزهای قانونی مدت دار، بیمه مسئولیت، بیمه تامین اجتماعی، ایاب ذهاب و خورد و خوراک کارگاه از آن جمله اند. در جریان احداث اسکلت بتن آرمه، سد معابر و نامرتب شدن سیمای محل، ریخت و پاش انواع مصالح و نارضایتی همسایه ها و ایجاد دید منفی در مشتریان و مشاوران املاک، اجتناب ناپذیر است و در زمره هزینه بالاسری معنوی پروژه‌اند که در صورت تاخیر پروژه نیز دو چندان خواهد شد که در صورت کاهش زمان ساخت اسکلت این مشکلات نیز کاهش خواهد یافت.
اقتصاد پروژه
editاین گزینه را میتوان تاثیرگذار ترین و پیچیدهترین مورد در انتخاب نوع و جنس سازه بر شمرد. تاثیر گذار از آن جهت که اغلب پروژه های عمرانی و به ویژه ساختمان ها ماهیت اقتصادی دارند و لذا انتفاع مالی که حاصل از کاهش مخارج ساخت یکی از راه های افزایش سود محسوب می شود و پیچیده از این منظر که وابستگی اقتصاد پروژه به سایر عوامل مستقیم و غیر مستقیم که پیشتر سخن آن رفت غیر قابل انکار است وزن دهی به هر یک از موارد و اثر بخشی آن در مقوله سود و فایده، تجربه و نگرشی عمیق در برنامه‌ریزان پروژه را طلب می کند.
انتظارات کیفی، دوام و مقاومت سازه همچنین انتظارات زیبایی شناختی، زیست محیطی و روحی بهره برداران پروژه از یک سو و تاثیر کاهش مدت زمان احداث پروژه بر هزینه های مادی و معنوی مدیران و مالکان پروژه از سوی دیگر در اقتصاد کار موثراند و برآورد آنها به حساب گری دقیق محتاج است. روشن است که سازه‌های فولادی در اکثر ساختمان ها گرانتر از سازه های بتن آرمه تولید می شوند ولی این مقایسه در حالت مستقل از گزینه های دیگر بی معنی است و فقط مقایسه مبلغ طرح و ساخت سازه، مقایسه‌ای خام و سطحی است. اما در حالتی که پارامترهای دیگر را با ضریب مناسب وارد جداول قیاس کنیم قیمت سازه فولادی قطعاً ارزانتر از سازه های بتن آرمه در خواهد آمد. از سوی دیگر در ساختمان فولادی قدرت چانه زنی مالک پروژه از موضع فروشنده افزایش میـابد که ناشی از ارائه محصولی با کیفیت عالی، ایمن و مطمئن، زیبا و کارا است. در ادامه به بررسی زمان بندی احداث چند نوع ساختمان به عنوان نمونه موردی خواهیم پرداخت.