V Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, maj/czerwiec 2003

Leżące w połowie drogi między Wieliczką a Bochnią Grodkowice wzmiankowane były już pod koniec XIV w. Od XV stulecia należały one rodu Zadorów-Lanckorońskich z Brzezia; w 1. poł. XVI w. wieś została na pewien czas wydzierżawiona królowej Bonie Sforzy. W 1623 r. Zofia z Lanckorońskich sprzedała Grodkowice Stanisławowi Żeleńskiemu z Żelanki, do którego należały także Lucjanowice. Rodzina Żeleńskich mieszkała w Grodkowicach przez ponad trzy stulecia, aż do czasów II wojny światowej. Po 1945 r. dobra grodkowickie upaństwowiono. Obecnie w pałacu mieści się siedziba Dyrekcji Zakładu Doświadczalnego Hodowli i Aklimatyzacji Roślin. Najstarszy dwór w Grodkowicach został zbudowany przez Lanckorońskich zapewne w wieku XV i przetrwał do 1666 r., kiedy to syn Stanisława Żeleńskiego, Marcjan, odziedziczył wieś i nakazał tu wznieść dom będący kopią dworu z Lucjanowic. Na początku XX w. Grodkowice przeszły w ręce Władysława Żeleńskiego, bratanka kompozytora. Stary, XVII-wieczny dwór nie nadawał się do mieszkania, wobec czego Żeleński postanowił zbudować nową siedzibę. Jej zaprojektowanie zlecił Teodorowi Talowskiemu, słynnemu architektowi krakowskiemu, znanemu z realizacji kamienic „Pod Śpiewającą Żabą”, „Pod Pająkiem” i wielu innych. Pałac zbudowano w 1902 r. na planie zbliżonym do kwadratu, z cegły i jasnego kamienia. Zwartą bryłę piętrowego budynku architekt wzbogacił narożną, ukośnie usytuowaną wieżą, loggiami i werandą od strony ogrodu; zaznaczył również obniżeniem wysokości narożną, parterową część kuchenną. Z zewnątrz ściany zdobi skromny fryz ceglany oraz gładko opracowana kamieniarka obramień okien, drzwi i loggii. Na wieży umieszczono datę budowy, a nad głównym wejściem do pałacu tablicę z sentencją: „Sibi amico et posteritati” („Sobie, przyjacielowi i potomności”). Wejście to prowadzi do centralnie umieszczonego, piętrowego westybulu, który na wysokości drugiej kondygnacji obiega drewniany ganek. W westybulu znajdują się wejścia do poszczególnych pokoi oraz części kuchennej, a także na klatkę schodową, która prowadzi na piętro. W pobliżu pałacu otoczonego parkiem znajduje się jeszcze wiele interesujących budynków gospodarczych tworzących niegdyś rozległy zespół folwarczny, m.in. czworaki, obory, stajnie i spichlerz.

---

Żeleński family Mansion in Grodkowice

Halfway between Wieliczka and Bochnia, Grodkowice can be traced back to the end of the 14th century. From the 15th century onwards, it belonged to the Zadora-Lanckoroński family of Brzezie, and in 1471 King Kazimierz Jagiellończyk granted Magdeburg law to the village. In the first half of the 16th century, the village had been leased for some time to Queen Bona Sforza. In 1623, Zofia of Lanckoroński sold Grodkowice to Stanisław Żeleński of Żelanki, who also owned Lucjanowice. The Żeleński family lived in Grodkowice for over three centuries, until the second world war. After 1945, the property was nationalised. At present, the palace houses the Authorities of the Experimental Plant Breeding Station. The earliest manor in Grodkowice was built by the Lanckoroński family probably in the 15th century and survived until 1666, when the son of Stanisław Żeleński, Marcjan, succeeded to the property and commissioned the construction of a new house, an ideal copy of the manor in Lucjanowice. At the beginning of the 20th century, Grodkowice estate was inherited by Władysław Żeleński, the composer’s nephew. The old, 17th-century manor was already fairly dilapidated and was not fit for dwelling, and therefore Żeleński decided to have a new one constructed. He commissioned the design from a famous Kraków architect, Teodor Talowski, best known for his houses known as ‘The Singing Frog’, ‘The Spider’, and many others. The palace was built in 1902, of brick and light-coloured stone, the building’s outline approximating a square. The compact shape of this two-storey edifice was supplemented with a corner tower, placed at an angle, with loggias and a veranda on the side of the garden; while the corner, kitchen section was accentuated with the lowering of the storey. Outside, the walls were decorated with a modest brick frieze, and with smooth stonework of the windows, doorways, and loggias. The tower bears the date of construction, and the main entryway has a plaque with a Latin motto: sibi amico et posteritati (for myself, my friend, and posterity). The entryway leads into the central, two-storey high vestibule, surrounded in the upper floor with a wooden gallery. From the vestibule, doors lead to particular rooms and the kitchen, as well as the staircase ascending to the upper floor. There are plenty of interesting farm buildings that surround the manor and the park, including quarters for farm workers, barns, stables, and a granary.